Рубежка ауылының маңындағы ақселеулі қауымдастықтарының кеңістіктік құрылымы

Жұмыстың өзектілігі
Далалар табиғат жағдайлары және климаты жағынан адамдар тіршілігі үшін қолайлы. Әсіресе Рубежка ауылындағы құмды даланы атап өтуге болады. Дала аймағының климаты қоңыржай-континентальды мен континентальды аралағында болады. Бұл аумақтың ерекшелігі-шөптесін өсімдіктермен жамылған ормансыз жазықтық. Сонымен қатар осында өсетін өсімдіктер далалық типке жатады. Мысалы: қау (Stipa), бетеге (Festuca), келлерия (Koeleria), сұлыбас (Helictotrichon), қоңырбас (Poa) және т.б. Бұл жерде көбіне құрғақшылыққа төзімді өсімдіктер басым. Сонымен қатар өсімдіктер түрлеріне де бай.

Мақсаты
Батыс Қазақстан облысы, Зеленов ауданы, Рубежка ауылының маңындағы ақселеулі қауымдастықтарының флористикалық құрамын анықтау.

Міндеті
1. Зерттеу аймағының табиғи жағдайларын сипаттау;
2. Зерттеу әдістерімен танысу;
3.Таксономиялық, биоморфологиялық,
географиялық, фитоценотикалық ақселеулі қауымдастықтарды талдау;
4. Ақселеулі қауымдастықтың кеңістіктік құрылымын белгілеу.

БҚО картасы

Зеленов ауданының картасы

Далалық өсімдіктерді зерттеу әдістемесі

Өсімдіктерді зерттеу барысы

Зерттеу нәтижесі

6 қауымдастық
Әр түрлі бозшөпті қауымдастық
Әр түрлі ақселеулі қауымдастық
Әр түрлі қоңырбасты қауымдастық
Бозшөпті ақселеулі қауымдастық
Құмды жусанды қауымдастық
Сүттігенді ақселеулі қауымдастық

Сурет 1. Әр түрлі бозшөпті қауымдастық

Кесте 1. Әр түрлі бозшөпті (Festuca beckeri) қауымдастық

Festuca beckeri (Hack). Trautv.

Euphorbia seguieriana Neck.

Әр түрлі бозшөпті (Festuca beckeri) қауымдастық

Сурет 2. Әр түрлі ақселеулі қауымдастық

Кесте 2. Әр түрлі ақселеулі (Stipa capillata) қауымдастық

Stipa capillata L.

Onosma tinctoria M.Bieb.

Әр түрлі ақселеулі (Stipa capillata) қауымдастық

Сурет 3. Әр түрлі қоңырбасты қауымдастық

Кесте 3. Әр түрлі қоңырбасты (Poa bulbosa)қауымдастық

Poa bulbosa L.

Arenaria koriniana Fisch. ex Fenzl

Әр түрлі қоңырбасты (Poa bulbosa)қауымдастық

Сурет 4. Бозшөпті ақселеулі қауымдастық

Кесте 4. Бөзшөпті ақселеулі қауымдастық (Stipa lessingiana,
Festuca beckeri) қауымдастық

Stipa lessingiana, Festuca beckeri
Trin.et Rupr. (Hack). Trautv.

Spiraea hypericifolia L.

Бөзшөпті ақселеулі қауымдастық (Stipa lessingiana
Festuca beckeri) қауымдастық

Сурет 5. Құмды жусанды қауымдастық

Кесте 5. Құмды жусанды (Artemesia arenaria) қауымдастық

Artemіsia arenaria DC.

Syrenia siliculosa (Bieb.) Andrz.

Құмды жусанды (Artemіsia arenaria) қауымдастық

Сурет 6. Сүттігенді ақселеулі қауымдастық

Кесте 6. Сүттігенді ақселеулі (Euphorbia seguieriana) қауымдастық

Euphorbia seguieriana Stipa capillata

Koeleria cristata (L.) Pers.

Сүттігенді ақселеулі (Euphorbia seguieriana) қауымдастық

Иванов В.В (1956) бойынша ақселеулі қауымдастықты салыстыру

Таксономиялық спектр

Stipa capillata L.

Stipa lessingiana Trin. Et Rupr

Artemіsia arenaria DC.

Festuca beckeri (Hack) Trautv.

Биоморфологиялық спектр

Биоморфологиялық спектр

Географиялық спектр

Географиялық спектр

Фитоценотикалық спектр

Фитоценотикалық талдау

Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктер
Tulipa sсhrenkii (Regel.)

Tulipa biebersteiniana Schult. et Schult. fil.

Dianthus andrzejowskianus (Zapal.) Kulcz.

Ornithogalum fischerianum Krasch.

Valeriana tuberose L.

Қорытынды
1. Зерттеу аймағы Батыс Қазақстан облысы, Зеленов ауданының Рубежка ауылының маңындағы ақселеулі қауымдастырының кеңістік құрылымы болып табылады.
2. Рубежка ауылының маңындағы ақселеулі қауымдастықтарының түрлеріне флористикалық және геоботаникалық әдістер арқылы талдаулар жүргізілді.
3. Зерттеу ауданы дала зонасында орналасқан, сондықтан да ақселеулі қауымдастықтар басым болып табылды. Доминаттары: Stipa capillata, Stipa Lessingiana, Festuca beckeri, Poa bulbosa, Artemisia arenaria. Зерттеу ауданында өсімдіктердің 73 түрі кездесті. Зерттеу ауданының өсімдік жамылғысына таксономиялық талдау жасауда ақселеу қауымдастығының флоралық құрамы өсімдіктердің 19 тұқымдасқа, 60 туысқа жататын 73 түрді құрады. Соның ішінде дара жарнақтылар 19 түр (26%), ал қос жарнақтылар 54 түрді (74%) құрады. Биоморфологиялық талдаудың нәтижесі бойынша 13 түрлі тіршілік формалары анықталды. Басым түрді көп жылдық шөптесін өсімдіктер 60%, бір жылдық шөптесін өсімдіктер 26%-ды, ағаш тәрізділер 9,6%-ды құрайды. Географиялық талдауда 19 топқа бөлінетін 5 ареалдық типке біріктірілді. Голарктикалық ареалда өсетін өсімдіктер түрі басым болды. Олар 31 түрді (42%) құрады. Рубежка ауылының маңындағы ақселеу қауымдастығына фитоценотикалық талдаудың қорытындысы 6 топты құрады. Соның ішінде жетекші орынды далалық топ 45 түрді (62%) алатындығы байқалды.
4. Зерттеу барысында ақселеулі қауымдастықтың түрлік құрамына әсер ететін факторлар анықталды. Атап айтқанда, жайылмада арамшөптердің көбеюі, жайылымдардың тозуы, тұрмыстық және шаруашылық қалдықтармен ластану, құрылыс жұмыстары, шөп шабу, мал жаю, өрттер т.б.

Жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде төмендегідей ұсыныстар білдіремін:
- Рубежка ауылының табиғат ресурстарын тиімді пайдалану;
- Рубежка ауылының маңындағы ақселеулі қауымдастықтарындағы өсімдіктердің алуан түрлілігін арттыру;
- Мал жайылу және шөп шабу процестерін реттеу;
- Дала өсімдіктерін, сирек кездесетін өсімдіктерді қорғау және сақтап қалу.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Сдықов М.Н. Батыс Қазақстан облысының тарихи-мәдени және табиғат мұралары ескерткіштері. -Орал қ., 2008ж. -Зеленов ауданы
2. Мухитдинов Н.М. Геоботаника. Оқулық.-Алматы, «Санат», 1998 жыл.
3. Дарбаева Т.Е., Отаубаева А.У., Цыганкова Т.И. Батыс Қазақстан облысының өсімдік әлемі. –Орал, 2003ж.
4. Лавренко Е.М., Карамышева З.В., Никулина Р.И. Степи Евразии. Л., 1991. 144 с.
5. Дарбаева Т.Е. Флора меловых возвышенностей Северо-Западного Казахстана. Санкт-Петербург., 2003.
6. Лавренко Е.М. Петрофитная растительность Европейской части СССР. Л., 1991. 144 с.
7. Лавренко Е.М., Никольская Н.И. Ареалы некоторых центрально- азиатских и северотуранских видов пустынных растений и вопрос о ботанико-географической границе между Средней и Центральной Азии // Ботан. журн. 1963. Т. 48. №12. С. 1741-1761.
8. Иванов В.В. Губоцветные Северного Прикаспия Матер.по флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1966а.Вып.2, ч.2.С.64-136.
9. Иванов В.В. Сложноцветные Северного Прикаспия Матер. по флоре и растительности Северного Прикаспия. Л.,1966 б. Вып.2,ч.3.С.1-142.
10. Иванов В.В. О роли литоралей и азота в истории степей Матер. по флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1968. Вып.3,ч.1.С.98-109.
11. Иванов В.В. Лютиковые Северного Прикаспия Матер. по. Флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1971а.Вып. 5,ч.1.С.2-68.
12. Иванов В.В. Розоцветные Северного Прикаспия Матер.по флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1971б.Вып.5,ч.2.С.2-78.
13. Иванов В.В. Мелкие семейства флоры Северного Прикаспия Матер.по флоре растительности Северного прикаспия. Л., 1972. Вып.6,ч.1.С.1-41.
14. Иванов В.В. Мелкие семейства флоры Северного Прикаспия // Матер. По флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1972. Вып. 6, ч. 2. С. 43-186.

15. Иванов В.В. Мелкие семейства флоры Северного Прикаспия // Матер. По флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1972. Вып. 6, ч. 2. С. 43-186.
16. Иванов В.В. Крестоцветные Северного Прикаспия // Ботаническая география Прикаспия. Л., 1974. С. 30-114.
17. Иванов В.В. Ластовневые-портулаковые Северного Прикаспия // Флора и растительность Северного Прикаспия. Л., 1975. С. 3-97.
18. Абдуллина С.А.Список сосудистых растений Казахстана Алматы, 1999.187 с.
19. Серебряков И.Г. Жизненные формы высших растений и их изучение. Полевая геоботаника. М.;Л., 1964. Т. 3. С. 146-205.
20. Иванов В.В. Бурачниковые Северного Прикаспия Ботаническая география Северного Прикаспич. Л.,1977.С.98-149.
21. Иванов В.В. Резедово-ягодковые Северного Прикаспия // Ботаническая география Северного Прикаспия. Л., 1974. С.3-64.
22. Петренко А.З.. Растительный покров // Природно-ресурсный потенциал и проектируемые объекты заповедного фонда Западно-Казахстанской области. Уральск, 1998. С. 40-47.
23. Петренко А.З. Фартушина М.М. Зеленая книга Западно-Казахстанской области. Уральск, 2001. 194 с.
24. Сафронова И.Н. О зональном разделении растительного покрова междуречья Волга-Урал // Ботан. Журн. 1975. Т. 60, №6 С. 828-831.
25. Серебряков И.Г.Жизненные формы высших растений и их изучение. Полевая геоботаника. М.; Л., 1964. С. 146-205.
26. Фартушина М.М. Почвенный покров // Природно-ресурсный потенциал проектируемые объекты заповедного фонда Западно-Казахстанской области. Уральск, 1998. С. 34-39.

27. Флора Казахстана. Алма-Ата, 1956-1966. Т. 1-9.
28. Флора СССР. М.; Л., 1934-1960. Т. 1-30.
29. Лавренко Е.М. Основные черты ботанической географии пустынь Евразии и Северной Африки // Комаровские чтения. М.Л., 1962. 169 с.
30. Иванов В.В. Определитель растений Северного Прикаспия (лилейные) Л. 1989. 96
31. Чибилёв А.А. Степь без границ. –Екатеринбург: УрО РАН, Оренбург: ИПК «Газпромпечать», 2003. 69-71 с.
32. Чибилёв А.А., Грошева О.А. Очерки по истории степеведения. Екатеринбург: УрО РАН, 2004. 5-11 с.
33. Иванов В.В. Степи Западного Казахстана в связи с динамикой их покрова.-Уральск: ОФ «Евразийский союз ученых», М.Л., 1958. 6-11 с.
34. Иванов В.В. Степи Западного Казахстана в связи с динамикой их
покрова.-Уральск: ОФ «Евразийский союз ученых», М.Л., 1958. 85 с.
35. Иванов В.В. Степи Западного Казахстана в связи с динамикой их
покрова.-Уральск: ОФ «Евразийский союз ученых», М.Л., 1958. 224-227 с.
36. Иванов В.В. Ботанические объекты Северного Прикаспия, нуждающиеся в охране // Вопросы охраны ботанических объектов. Л.,1971в. С.175-178.