Жануар тектес және өсімдік тектес шикізат және жасуша құрылымы Дадын Жансая Әбішова Маржан ТПП221А
ӨСІМДІК ТЕКТЕС ШИКІЗАТТЫ АШЫТҚЫ ДАЙЫНДАУДА ҚОЛДАНУ Құлмақ (Humulus lupulus) – тұттар тұқымдасына(Moraceae) жататын шырмалып ӛсетін қос үйлі ӛсімдік. Қазақстанның барлық жерінденде ӛседі.Ғылыми зерттеу жұмысы барысында, кәдімгі құлмақ ӛсімдігі 2013 жылдың күзгі маусымында Ертіс ӛзенінің жағауларында ӛскен терек, итмұрын, қайың, қарағай, ұшқат және т. б. ағаштармен бұталы ӛсімдіктер ӛскен аралас орманшықтардан жиналды. Аралас орманшықтартардағы бұл түрдің кездесу жиіліктері орташа деңгейде болды. Кәдімгі құлмақ биіктігі 3 – 5 метрге жететін, жапырағы қарама- қарсы орналасқан кӛп жылдық шӛптесін ӛсімдік. Гүлі сарғыш, жасыл түсті, аналығы – біреу, масақ пішіндес, 5 аталығы сыпыртқы тәрізді гүлшоғырында орналасқан. Маусым – шілде айларында гүлдеп, шілде – тамызда жеміс береді. Жемісі – жаңғақша. Медицинада, косметикада қолданылады, сабағынан қап тоқитын және жіп есетін талшық алынады. Құлмақ техникалық дақыл ретінде де ӛсіреді [1,2]. Дүниежүзінің сыра шығаратын барлық ӛндіріс салаларының негізгі шикізат кӛзі ретінде құлмақ ӛсімдігі қолданады. Оның құрамында 8 – 10% илік және жұпар иісті заттар бар. Ал бұл ӛсімдікті тек қана сыра ӛндірісінде қолданумен қатар, бұны нан ашытуда да қолдануға болады. Ғылыми зерттеу жұмысы барысында лабораториялық жағдайда құлмақтың аналық бүрін нан ашытқысы ретінде қолданылды. Себебі бұл табиғи таза шикізат кӛзі болып табылады. Әдебиеттерге шолу барысында құрғақ күйдегі құлмақ құрамында ащы заттар 18,5 %, құлмақ майы 0,5 %, дубильдік заттар 3,5 %, белок 20 %, минералдық заттар 8 % болатындығы аңғарылды.[3] Кұлмақты нан ашытқысын дайындау технологиясында қолдану қазақтың бұрынан келе жатқан ұлттық нан ашытудың технологиясы негізінде жасалынды. Нан ашытқысын жасаудың қосымша шикізат ретінде бидайдың кебегі алынды. Кебек ауыл шаруашылығында ӛсірілетін дәнді дақылдардың дәнінің қабығынан алынады. Құрамында клетчатка мен витаминдерге бай бидай кебегі - ұн ӛндірісінің азықтық қалдығы болып табылады. Зерттеу жұмысы барысында лабораториялық жағдайда кебектің ылғалдылығын анықтауға қажетті алынған сынамалар тӛменде кӛрсетілген әдістемелер бойынша анықталды. Жұмыс барысында ӛлшеп алынған 10г ұн сынамасын, 130-140 ºС температурада, 40 минут уақыт аралығында арнаулы шкафта кептірілді. Әрі қарай кептірілген ұн 20 минут эксикаторда суытылып, ӛлшенді.