Эрдэни-Хайбзун Галшиев (1855-1915)

«Бэлигэй толи» - эрдэм ухаанай туяа гэрэл. 100 жэл.

1993 ондо элитэ эрдэмтэн Цырен-Анчик Дугар Нимаев «Бэлиг-үүн толи» гэһэн ехэ бүтээлые буряад, ород хэлэнүүд дээрэ оршуулжа, 5 мянган хэһэгээр хэблэһэн байна. Энэ зохёол суута лама Эрдэни Хайбзун Галшиев 1915 ондо түбэд, монгол хэлэнүүд дээрэ бэшэжэ дүүргэһэн гэжэ эрдэмтэд тааруулна.

«Бэлигэй толи» гээшэ эртэ сагта Энэдхэг гүрэндэ дэлгэрһэн «Субашид» гэһэн зохёолой жанрта дүтэрхы уран һайханай аргаар бэшэгдэһэн бүтээл.

Ашата эхэ эсэгэ хоёрые
Номой ёһоор хүндэлэн яба.
Энэ наһандаа амиды бурхан
Гэжэ юртэмсын зон хэлсэдэг.

Аба эжын аша туһа харюулһан буян
Арад зоной ашаар жаргажа ябахые хүсэһэн буян
Алтан дэлхэйн амитанай амииень түбшэхэ буян
Дэлхэйн зоной амгалан ябахые хүсэһэн буян
Дайда гэмтээгшэдтэ үгэлигэ болюулхын буян.

Энэ ном соогоо хүнэй ажабайдалай болон шажанай арюун ябадалай ёһо заншалда түшэглэн, яажа ажаһууха тухай заабаринуудые автор бэшэнэ. Дүрбэн мүртэй шүлэглэмэл энэ бадагайнь түрүүшын хоёр мүртэ хүн ажабайдалай элдэб ушарнуудта яажа бэеэ абажа ябахаб гэжэ заана, харин нүгөө хоёртонь тэрэнэй үйлэ хэрэгэйнь шалтагааниие гү, али хойшолонгые элирхэйлнэ.

Үни сагай саана ажаһууһан сэсэн ухаатай Эрдэни Хайбзан Галшиевай гүнзэгы һургаалнууд саг жэлэй ошохо бүри һайн үрэһэеэ олон зоной ухаан бодолдо тарижа, хүн зоной сэдьхэлдэ һайхан туяа гэрэлээрээ шэнгэжэ, ажабайдалыень амгалан тэнюун, элдин элбэг, һайхан болгожол байхань болтогой!