Bognaýaklylar. Boýunaýaklylar toparyndan

Boýunaýaklylar
Hereket etmek üçin goşundy goşulan goşudyly haýwanlara boýnaýaklylar diýilýär.

Boýnaýaklylaryň häsiýetleri
1-Olaryň kitin we belokdan durýan gaty daşky skeleti bar.
Gaty skelet

3-Käbir boýnaýaklylar uçup bilýärler .Olaryň kükrekden çykýan jüwüt ganatlary bar.
Boýnaýaklylaryň häsiýetleri
Ganat

4-Käbir boýnaýaklylarda sesi,ysy we tagamy duýmak üçin antenalar bolýar.
Boýnaýaklylaryňhäsiýetleri
Antena

5-Boýnaýaklylar haýwanat dünýäsiniň iň uly toparydyr.
Boýnaýaklylaryň häsiýetleri

Dem alyş
Suwasty boýnaýaklylar žabralar arkaly dem alýarlar.(krap, lobster)
Gury ýerde ýaşaýan boýnaýaklylar, (mör-mörjekler) kanallaryň ulgamy bolan trahea arkaly dem alýarlar.

Boýnaýaklylarda açyk gan aýlanyş bolýar.
Gan aýlanyş

Köpelşi
Boýnaýaklylar jynsy ýol arkaly köpelýärler. Köplenç tohumlanma içki görnüşde bolup geçýär.

Leňňçşekilliler (Leňňeçşekilliler klasy)
Möýşekilliler (Möýşekilliler klasy)
Mör-möjekler (Mör-möjekler klasy)
Kyrkaýaklar (Bir jübüt aýaklylar klasy)
Kyrkaýalar (Iki jübüt aýaklylar klasy)
Boýnaýaklylaryň klaslary

Leňňeçşekilliler (Leňňeçşekilliler klasy)

Leňňeçşekilliler (Leňňeçşekilliler klasy)
Olar okeanlarda ýa-da başga suwlarda ýaşaýarlar.
Leňňeçşekillileriň bedenini goramak üçin daşky skeleti (gaty
örtügi) bar.
Olarda kelle, kükrek we garyny
garyny bar.

Leňňeçşekilliler
They respire by gills.
Dafniýa we Siklop mikroskopik leňňeç-şekillilerdir

Leňňeçşekillileriň gurluşy

Krab

Krap

Omar

Krewetka

Dafniýa

Köpelişi
Köp leňňeçşekilliler gaty örtügini çalyşýarlar. Bu işe deri çalyşma diýip at berilýär.
Jüwütleşme diňe urkaçy deri çalyşanda we täze örtügi doly gatamadyk wagty bolýar.

Deri çalyşma

Kyrkaýaklar
Bir jübüt aýaklylar klasy

Olaryň kellelerinde bir jübüt antena we zäherli mäzleri bar.
Kyrkaýaklar
Antena

Bu görnüş kyrkaýaklaryň her bogunynda bir jübüt aýaklary bar.
Olaryň köp görnüşinde 30-35 jübüt aýaklary bar,
Kyrkaýaklar
Aýaklar
Bogun

Kyrkaýaklar
Olar gury ýerde köplenç garaňkywe çyg ýerlerde ýaşaýarlar.
Olar esasan mör-möjekler arkaly iýmitlenýärler.

Uly kyrkaýaklar

Kyrkaýaklar
Iki jübüt aýaklylar klasy

Kyrkaýaklar
Bulara başgaça köpaýaklylar hem diýilýär.
Olarda hitinden ýasalan örtügi bar.

Her beden bognunda iki jübüt aýak ýerleşýär.

Kyrkaýaklar
Olarda kelte antennalar bar.
Bu hili kyrka-ýaklaryň köpüsi otçuldyr.
Kyrkaýaklar zähersizdir.

Iki jübüt aýakly kyrkaýaklaryň bir jübüt aýakly kyrkaýaklardan tapawudy.
Iki jübüt aýakly kyrkaýaklar.
Her bogunda iki jübüt aýak bar
Zähersiz
Köpüsi otçuldur
Bir jübüt aýakly kyrkaýaklar.
Her bogunda bir jübüt aýak bar
Zäherli
Etçildir

Bir jübüt aýakly kyrkaýaklar
Iki jübüt aýakly kyrkaýaklar

Möýşekilliler (Möýşekilliler klasy)

Möýşekilliler
Möýşekilliler klasy
Olarda sekiz sany birleşen aýaklary bar.
Möýşekillileriň köpisi gury ýerde ýaşaýarlar.

Möýşekilliler
Olaryň bedenleri guýma kellekükrek-den we garyndan ybaratdyr.
Olaryň dem alyş organy kitap şekilli bagyrdyr.

Möýşekilliler
Olarda antenna ýok.
Olarda zäherli mäzler bolup, köpüsi zäherlidir.

Möýşekillileriň toparlary şulardyr:
Möý
Içýan
Gurt
Sakyrtga
Möýşekilliler

Möý
Möýleriň köpüsi etçildir.
Olar öz iýmitlerini içine zäher goýberip öldürýärler.

Möý
Olar arkavyn hereket etmek üçin giňiş kerep ýasanýarlar.
Möýüň kerebi mayşgak bolup,oňa hiç hili zeper ýetmeýär.
Möýler dürli hereketler üçin dürli görnüşli ýüpekler ulanýarlar.

Käbiri arassa suwda bezeg howa haltajyklary arkaly ýaşaýarlar.
Käbir uly möýleriň dişlemegi zäherli bolup biler,olaryň zäherli jynsy seýrek duş gelýär.
Möý

Tarantula
Spider

Içýanlar
Içýanlada tekiz çäkli bedeni,iki gysgyjy,sekiz aýagy we bogunlak guýrugy bar.
Olar ýyly we gury ýerde ýaşaýarlar.

Olaryň zäherli iňňeleri bar.
Olar möýler-den we mör-möjkelerden iýmitlenýärler.
Içýanlar

Içýan

Gurt
Gurtlarda bogunlaşmadyk beden bolup,ol kelleden,kükrekden we guýrukdan durýar.
Olar traheýa arkaly dem alýarlar.
Gurtlaryň köpüsi parazitdir.

Möý şekilli gurtlar ýapragyň aşagynda kerep ýasap,köp ösümlükleri zaýalaýarlar.
Gurt

Sakyrtgalar.
Sakyrtgalar süýdemdirijilerde,guşlar-da,süýrenjilerde parazit görnüşinde ýaşaýarlar.
Hemme sakyrtgalar gan sorujy parazit- lerdir.
Ýetişen sakyrtgalar- da dört jübüt gysgyç aýaklary bar.

Käbir keseller adamlara we haýwan-lara sakyrtgalar arkaly geçýär.Olaryň käbiri lyme keseli, gyzamyk we tulare-miýa keselleridir.
Keýik sakyrtgasy lyme keselini döretýän bakteriýa bar.
Sakyrtgalar

Mör-möjekler
Mör-möjekler klasy
Mör-möjekler klasy bonaýaklylaryň iň uly toparydyr.
Köp mör-möjekler gury ýerde ýaşaýan organizmlardyr.
Olar dünýäniň hemme ýerinde ýaşaýarlar.

Mör-möjeklerde dürli beden görnüşi we häsiýetleri bar.

Mör-möjekler
Çekirtge
Garynja
Ýasmyklar
Ary
Sary garynja
Kebelekler
Mör-möjekden käbir mysallar:

Mör-möjekleriň bedeni 3 bölekden durýar.Olar kelle,kükrek we guýruk.
Olaryň kellesinde bir jübüt antenna bar.
Olarda üç jübüt aýak we iki jübüt ganat bar.

Olar traheýa arkaly dem alýarlar.
Olarda gaty örtük bar.
Mör-möjekler

Mör-möjekler
Käbir Mör-möjeklerde ýagny garynja-larda,arylarda we sary garyn-jalarda meňzeş-lik bar.
Sary garynja

Mör-möjekleriň köpelişi
Hemme mör-möjekler jynsy ýol arkaly köpelýärler.
Mör-möjekleriň köpelşi şu aşakdaky görnüşlerde bolup geçýär: ýumurtga, liçinka,gurjajyk we ýetginjeklik. Bu aýlanşyga metamorfoz(öwrülşük) diýilýär.
L I Ç I NKA

Metamorfoz
Metamorfoz döwründe gabyk birnäçe gezek çalşylyp,şol wagtda-da ulalýar.Mör-möjekleriň köp görnüşinde ýumurtgadan ýetgiijeklige geçýänçä käbir üýtgeşme- ler bolup geçýär. Bu üýtgeşmä doly metamorfoz diýilýär.

Metamorfozda yumurtga basyrylyp ýatyrylanyndan soň liçinka meňzeş bogunly gurçuk emele gelýär.Bu liçinka gurçuk diýip atlandyrylýar. Şu tapgyryň dowamynda liçinka iýýär we ulalýar
Metamorfoz
Ýumurtgalar
Liçinka

Üýtgeşik liçinkalar

Birnäçe gabyk çalşygyndan soň indiki gurjajyk atly tapgyryna geçýär.Gurjajy-gyň daşy pile bilen örtülendir.
Metamorfoz

Gurjajyk tapgyrynyň döwründe, liçinka ýetginjege öwrülýär. Haçanda üýtgeşmeler gutaranda,pile ýarylýar we ýetginjek ýüze çykýar.
Metamorfoz

Ýumurtga
Liçinka
Gurjajyk
Ýetginjek
Metamorfozanyň tapgyrlary

Mör-möjekleriň klaslandyrylmasy
Ýumşakganatlylar: Muňa garynja-lar, arylar we sary garynjalar girýär.

Sary garynjalar

Sary garynjalaryň uly binasy.

Garynjalar

Tekizganatlylar: Muňa çekirtgeler, çyrlaklar we ýaşyl çekirtgeler girýär.

Çekirtge

Teňňeganatlylar: Muňa güýeler we kebelekler girýär.

Kebelekler

Kebelekler

Gatyganatlylar: Muňa ýagtylydyjy tomzaklar,kekene w.ş-ler girýär.Bu klasyň agzalarynda 2 ganat bar.

Gatyganatlylar

Ýarymganatlylar: Muňa ýasmyklar degişlidir. Olarda bolsa iki jübüt ýa-da hiç hili ganat ýok.

Iki ganatlylar:
Muňa siňekler, çybyn-çirkeýler we at siňekleri girýär. Olarda bir jübüt ganat bar.Olaryň käbiri haýwan kesellerini döredip bilýärler.

Beýleki täsin mör-möjekler:
Çöd şekilli mör-möjek

Çöp şekilli mör-möjek

Çöp şekilli mör-möjek