Өсімдіктер мен жануарлардың гамета түзілу ерекшеліктерін түсіндіру

Сабақтың мақсаты
Гамета ұғымын анықтау;
Өсімдіктер мен жануарлардың гамета түзілу ерекшеліктерін түсіндіру.
Бағалау критерийлері:
1 Гамета ұғымын анықтау.
• Жануарлар мен өсімдіктердегі гамета түзілу процессін түсіндіру;
• Өсімдіктегі аталық гаметаның түзілуі (тозаң түйіршігі)
• Өсімдіктегі аналық гаметаның түзілуі (жұмыртқа жасушасы)
• Жануарлардағы аталық гамета(сперма)
• Жануарлардағы аталық гамета (жұмыртқа жасушасы)
2.Әрбір гаметаның қалыптасу процесіне диаграммалар сызу

Словарь

Тапсырма 1
Төрт топта жұмыс істеу:
1-топ: Тозаңның түзілуі
2-топ: өсімдіктердегі жұмыртқажасушасының түзілуі
3-топ: сперматогенез/ сперматозоид түзілуі
4-топ: Оогенез/ жануарлардағы аналық гаметаның түзілуі
Сұрақ күрделіге қарай орналасқан, кез-келгенінен бастауға болады.
Гаметогенез және оогенез кезінде жасушалар қалай бөлінеді?
Центриоль жасушада қандай қызмет атқарады?
Жұмыртқа жасушасы мен сперматозоид құрылымы арасында қандай ұқсастық пен айырмашылық бар?

Тапсырма 2
Топтық жұмыс:
1топ: Тозаңның түзілуі
2топ: Жұмыртқажасушаның түзілуі
Сұрақ күрделіге қарай орналасқан, кез-келгенінен бастауға болады.
1. Жұмыртқажасушаның негізгі бөліктеріне не жатады?
2. Тозаңның түйіршіктерінің өнуі үшін қандай климаттық көрсеткіштер пайдалы болуы мүмкін?
3.Дара жыныстылық жануарларда жиі кездеседі. Неліктен бұл құбылыстың гүлді өсімдіктерге қарағанда , жануарларда неғұрлым табысты болады?

Гаметалар
Хромосомалар жиынтығы гаплоидты болып келетін жыныс жасушалары гаметалар деп аталады. Олардың екі түрі – аталық және аналық гаметалар болады. Аталық және аналық гаметалардың қосылуы нәтижесінде зигота түзіледі.

Топтық жұмысты бағалау
Студенттер тағайындаған гаметалардың түзілу үдерісін зерттеу.
Гаметалардың пісіп-жетілу үдерісінің диаграммаларының сызбасын құрастыру
Сізде 15 минут бар.Мұғалім схеманы талқылау алдында тексереді. Анимация/бейнені көрсету. Студенттермен талқылау.

Pollen grain formation

Аталық тозаңның дамуы
Тозаң төрт камерадан тұратын тозаңқапта болады.
Әрбір тозаңқап талшықты қабатпен қоршалған.
Талшықты қабатта тозаң жасушасының бөлінуіне қажетті қоректер мен энергия беретін құрылымдар бар.

.
Тозаң 4 бөлітен тұратын тозаңқап ішінде дамиды. Микроспорлық аналық жасушалар (2n) тозаңды қапшықтарда орналасқан.
Олардың хромосома жиынтығы диплоидты болып табылады.
Олар тетрад деп аталатын төрт гаплоидты жасушалардың тобын шығару үшін мейоз арқылы бөлінеді. Әрбір тетрад төрт гаплоидті хромосома жиынтығы бар тозаң дәндерін қалыптастырады. Ал митоздық бөлінуде вегетативті және генеративті жасуша пайда болады. Вегетативті жасуша тозаң түтігін өсіреді.

Тозаң түйіршігінің дамуы

Жұмыртқажасушаның түзілуі

Аналық жыныс жасушаларының дамуы
Аналық жыныс жасушалары түйінде дамиды. Оның ішінде тұқым бүршігі орналасқан. Бұл тұқым бүршігіндегі пісіп-жетілген жұмыртқа жасушасы мейоз жолымен екі рет бөлініп, гаплоидті жиынтығы бар тқрт жасуша пайда болады. Осы төртжасушаның үшеуі тіршілігін жояды да, қалған біреуі митоз жолымен үш қайтара бөлініп, гаплоидті жиынтыңғы бар сегіз жасуша түзіледі. Сегіз жасушаның бесеуі ұрықтың қабығын түзуге қатысса, ал қалған үшеуінің біреі жұмыртқа жасушасына айналады. Қалған екеуі гаплоидті хромосома жиынтығы бар жасушаларға қосылып, диплоидті жиынтығы бар жасушаға айналады, Осындай жолмен пісіп-жетілген гаплоидті және диплоидті жиынтығы бар жұмыртқа жасушасы ұрықтануға дайын тұрады

Сперматогенез
Сперматогенез процесі аталық жыныс безінің (ен) ирек тұқымдық өзекшелері қабырғаларында жүреді. Ол төрт: көбею, өсу, жетілу және қалыптасу кезендерінен тұрады.
Көбею кезеңінде жас жыныс клеткалары үздіксіз митоздық бөліну арқылы көбейіп, сперматогониялар (алғашқы аталық жыныс жасушалары) түзіледі. Олардың біраз бөлігі митоз арқылы бөлініп, одан әрі көбейе береді. Ал қалған бөлігі бөлінуін тоқтатып, сперматогенездің келесі өсу кезеңіне өтеді.
Өсу кезеңінде сперматогониялар келесі кезеңдердегі бөліну процестеріне қажетті заттармен (ДНҚ, протеиндермен) қорланып, үлкейіп өседі де, біріншілік сперматоциттерге айналады.
Жетілу кезеңі жыныс жасушаларының қатарынан екі рет бөлінуімен ерекшеленеді.
Бірінші бөліну нәтижесінде екіншілік сперматоциттер, ал екінші рет бөлінуден соң, екіншілік сперматоцитерден ядроларында хромосомалардың гаплоидты (сыңар хромосомалар) жиынтығы болатын сперматидалар пайда болады.
Қалыптасу кезеңінде сперматидалардан сперматозоидтар түзіледі. Әрбір біріншілік сперматоциттен төрт сперматозоид жетіледі.

Пісіп-жетілген спермия

Оогенез

Ooгенез
Овогенез аналық жыныс безінің (жұмыртқалықтың) фолликулды аймағында (жыныс жасушаларының даму процесі жүретін жұмыртқалықтың аймағы) жүреді. Овогенез процесінде овоциттер үш даму кезендерінен: көбею, өсу және жетілу кезеңдерінен өтеді. Аталған кезендерде кезегімен әртүрлі даму сатыларындағы аналық жыныс жасушалары: овогониялар, біріншілік овоциттер, екіншілік овоциттер және пісіп жетілген овоциттер (жүмыртқа жасушалары) дамиды. Әрбір біріншілік овоциттен тек бір ғана жүмыртқа жасушасы (овоцит) пісіп жетіледі. Овоцитпен қатар, кейіннен кері ыдырап кететін 3 бағыттауыш денешіктер де пайда болады.

Зрелые яйцеклетки