Беларуская мова сярод іншых славянскіх моў

І. Беларуская мова як славянская і “неславянская”.
ІІ. Чляненне і склад славянскіх моў. Ацэначная колькасць носьбітаў розных славянскіх моў.
ІІа. “Новыя” славянскія мовы.
ІІІ. Адрозненне мовы ад дыялекта.
IV. Прызнанне беларускай і іншых славянскіх моў на міжнародным узроўні.
V. Стытыстычныя звесткі пра беларускую мову
ЗМЕСТ

Ёган Хрыстаф Адэлунг, Мітрыдат, або Агульная моўная вестка, т. 2 (Берлін, 1809): крывічы... не належаць ні да вялікарусаў, ні да маларусаў; хутчэй неславяне. Спачатку жылі паміж рэкамі Прыпяць і Дзвіна, аднак пашырыліся да рэк Волга, Ака і Днепр. Пазней трапілі пад Літву і з таго часу называюцца літоўскія рускія... Маюць сваю асаблівую, аднак вельмі мала вядомую гаворку, якая перамешана з польскай”
Яўхім Карскі 1903: «даволі забаўнае меркаванне»
I Беларуская мова як славянская і “неславянская”.

1. Супрун, Калюта. Уводзіны ў славянскую філалогію. Мінск 1981
2. Die Slawischen Sprachen, Salzburg, 1996 (DSS)
3. Encyklopedie jazyků Evropy. Praha, 2002 (EjE)
4. Ляшчынская В. А. Студэнту аб мове: прафесійная лексіка. Мінск, 2003
ІІ Чляненне і склад славянскіх моў. Пытанне колькасці славянскіх моў. Ацэначная колькасць носьбітаў славянскіх моў

0. праславянская, 00. стараславянская, 000. старажытнаруская, 0000. палабская
1. руская 2. беларуская 3. украінская
4. балгарская 5. сербахарвацкая 6. славенская 7. македонская 8. русінская
9. польская 10. чэшская 11. славацкая 12. лужыцкая
1. Супрун, Калюта. Уводзіны ў славянскую філалогію 1981: 12 сучасных славянскіх моў

0. Старабалгарская 1. баснійская 2. балгарская 3. бургенладска-харвацкая 4. кашубская 5. харвацкая 6. македонская 7. польская 8. русінская (Russinisch) 9. руская 10. сербская 11. славацкая 12. славенская 13. лужыцкая 14. чэшская 15. украінская 16. беларуская
2. Die Slawischen Sprachen, Salzburg, 1996: 16 сучасных славянскіх моў

3 групы славянскіх моў

3 групы славянскіх моў: паўднёваславянская

паўнагалоссе/непаўнагалоссе: балг. мраз, слама, град
спалучэнне t + j: балг. свеща
3 групы славянскіх моў: паўднёваславянская

3 групы славянскіх моў: заходнеславянская

паўнагалоссе/непаўнагалоссе: польск. mróz, słoma, ogród
спалучэнне t + j: świeca
3 групы славянскіх моў: заходнеславянская

3 групы славянскіх моў: усходнеславянская

паўнагалоссе/непаўнагалоссе: бел. мароз, салома, агарод
спалучэнне t + j: свяча
3 групы славянскіх моў: усходнеславянская

русінская – (Павел Магочы, Канада, 1990-я)
сербская
харвацкая
баснійская
“чарнагорская” (?)
сілезская мараўская
IIa “Новыя” славянскія мовы. “Заходнепалеская” мова. “Падляшская” мова.

Rusinisch (у DSS -- Russinisch), таксама Ruthenisch – агульнае паняцце для назвы карпацкіх гаворак:
пўд.-зах. Украіна (магчыма, 650 тыс.); лічыцца украінскай
пўд.-усх. Польшча (60 тыс.);
пўн.-усх. Славакія (130 тыс.);
пўн. Румынія (афіцыйна 1 тыс., неафіцыйна – 20 тыс.)
Венгрыя (5 тыс.) Чэхія (5 тыс.)
Магочы 1995: усяго разам з дыяспарай – 1,5 млн., “наймаладзейшая славянская літаратурная мова”
Русінская (паводле аўстрыйскага тома):

«заходнепалеская» згадваецца ў «Encyklopedie jazyků Evropy» брытанскім аўтарам: з канца 1980-х былі спарадычныя спробы даць заходнепалескаму дыялекту (беларускай мовы) статус літаратурнай мовы... Выйшла некалькі нумароў газеты «Збудінне»
“заходнепалеская” – (Мікола Шаляговіч, 1986)
“падляшская” – (Ян Максімюк, Прага, 2008?)

“Мова – гэта (такі) дыялект, які мае войска і флот” Макс Вайнрайх
ІІІ. Адрозненне мовы ад дыялекта. М. Вайнрайх аб адрозненні мовы ад дыялекта.

у Еўропе 143 мовы, з іх 44 (31 %) – “мільённыя”, 15 (11 %) – «карлікавыя»
1815 (Венскі кангрэс) – у Еўропе было 13 моў (у тым ліку 2 слав.): франц., ням., рус., пол., тур., швед., дацкая, нідэрл. англ., ісп., партуг., італ., лацінская (у Ватыкане)
1919 (падпісанне Версальскай мірнай дамовы) – 27 (у тым ліку 7 слав.): нарвеж., фін., літ., латыш., эст., беларус., укр., чэш., румын., венг., сербахарв., балг., албан., грэчаская
1945 (Патсдамская канферэнцыя) – 36 (у тым ліку 10 слав.): малд.. ісланд., фарэр., ірл., слвц., слвн., макед, рэта-рам., мальційская
IV. Прызнанне беларускай і іншых славянскіх моў на міжнародным узроўні.

перапіс 1989 г.: 77 % нас-ва Беларусі (у тым ліку 6, 5 млн. беларусаў) лічыла сваёй роднай беларускую мову; 1, 2 млн. назвалі беларускую мову другой, якой яны валодалі.
перапіс 1999 г.: 7 млн. беларусаў (з 8 млн. 160 тыс.) лічылі сваёй роднай беларускую мову (колькасць вырасла на паўмільёна), 3 млн. 373 тыс.: дома размаўляюць па-беларуску
V. Статыстычныя звесткі пра беларускую мову: перапісы і іншая статыстыка

крытэрый “носьбітаў мовы” – крытэрый “карыстальнікаў мовы”
многія рэцэптыўныя двухмоўныя людзі разумеюць і могуць чытаць, але не ўмеюць гаварыць
Харман 2002: у Беларусі ўжываецца 10 моў, беларускамоўныя – 7-8 млн., 2-3 млн. – рускамоўныя, 200–500 тыс. – польскамоўныя, украінамоўныя, 10-20 тыс. – ідыш, 5-10 тыс. – літоўская, мардоўская, татарская, цыганская, 2-5 тыс. – армянская

1. Ці лічылі калі-небудзь беларускую мову неславянскай?
2. Пералічыце славянскія мовы, назавіце ацэначную колькасць носьбітаў кожнай з іх. “Новыя” славянскія мовы. Ахарактарызуйце праблему так званай “палескай мовы”.
3. Як адрозніць мову ад дыялекта? Выказванне М. Вайнрайха наконт адрознення мовы ад дыялекта.
4. Калі адбылося прызнанне беларускай мовы на міжнародным узроўні?
5. Дадзеныя перапісу 1999 года: колькасць беларусаў, якія прызналі беларускую мову роднай; колькасць людзей, якія сцвердзілі, што карыстаюцца беларускай мовай дома.
Пытанні і заданні для самакантролю:

Польская: ёсць насавыя, дзеканне
Кашубская (Гданьскае памор’е і Заходняе Памор’е; сучасны арэал моцна звузіўся; паводле аўстр. энцыкл., 200–500 тысяч
Лужыцкія: Бауцэн/Будышын і Котбус/Хоцебус
Трафімовіч 1989: у Дрэздэнскай і Котбускай акругах складалі 1/6 частку насельніцтва. Цяпер: Саксонія і Брандэнбург
Македонская: Аформілася з 1944 г. Як была ўключана ў кнігу Супруна-Калюты, балгары прыслалі пратэст. У Сафіі ёсць інстытут македонскага дыялекта балгарскай мовы.
VI Дадатак