Powstanie przeciwko panowaniu Imperium Rosyjskiego na terytorium Królestwa Polskiego

Przyczyny powstania:
Przegrana Rosji w wojnie krymskiej (1853- 1856r.).
Śmierć cara Mikołaja I i Iwana Paskiewicza (zwolennicy całkowitej rusyfikacji).
Rządy cara Aleksandra II Romanowa- zwolennika reform; sprzyjało to rozwojowi organizacji spiskowych np. Związek Trojnicki w Kijowie, konspiracyjne kółka młodzieżowe w Akademii Medyko – Chirurgicznej i w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie.
Branka – pobór do carskiej armii przeprowadzony przez Aleksandra Wielopolskiego (obejmujący zaangażowaną politycznie młodzież).

Aleksander Wielopolski

Branka – poprzedzająca wybuch Powstania Styczniowego

Manifestacje poprzedzające Powstanie Styczniowe:
●11 czerwca 1860r.- demonstracja patriotyczna na pogrzebie wdowy po
gen. Józefie Sowińskim ( bez reakcji policji i wojska);
● październik 1860r.- manifestacja w czasie „zjazdu trzech kruków” ( cesarz austriacki Józef Franciszek I , car Aleksander II Romanow, książę pruski Wilhelm I)- pozamykane okna, puste ulice, na placu przed Teatrem Wielkim wylano smrodliwą substancję , a honorowe loże dla gości zdewastowano; władze w odpowiedzi na zaistniałą sytuację sprowadziły do Warszawy nowego szefa policji- Fiodora Trepowa;
● 29 listopada 1860r.– manifestacja patriotyczna : noszono tradycyjne stroje narodowe i śpiewano pieśni patriotyczne np. „ Jeszcze Polska nie zginęła”, „ Boże coś Polskę”, usuwano dwujęzyczne szyldy ( manifestacja bez ofiar);
● 25 luty 1861r. – manifestacja z okazji 30 rocznicy bitwy pod Olszynką Grochowską na Starym Rynku Warszawy ( szamotanina o sztandar Polski, bez ofiar, aresztowania);
● 27 luty 1861r.- manifestacja , w czasie której na Placu Zamkowym padły pierwsze strzały- zginęło pięciu demonstrantów;
● 7 kwietnia 1861r.- bezkrwawa manifestacja na Placu Ewangelickim;
● 8 kwietnia 1861r.- manifestacja na Placu Zamkowym- ostrzelano bezbronny tłum, zginęło ponad 100 osób;
● 14 października 1861r.- władze carskie wprowadziły stan wojenny.

Pogrzeb pięciu poległych

Kozacy atakują Kościół św. Anny w Warszawie – 27 lutego 1861r.

Masakra manifestujących 8 kwietnia 1861r.

Ugrupowania polityczne przed wybuchem powstania styczniowego
Grupa związana z Aleksandrem Wielopolskim – arystokracja i burżuazja dążąca do poszerzania reform przy współpracy z Rosją
i przywrócenia stanu sprzed 1830r.
Stronnictwo Białych- liberalna szlachta
i mieszczaństwo, przeciwnicy szybkiego wybuchu powstania, dążyli do przeprowadzenia reform drogą pokojową.
Stronnictwo Czerwonych- oficerowie, studenci inteligencja, opowiadali się za walką zbrojną
i przywróceniem państwa polskiego w granicach przedrozbiorowych.

Wybuch powstania styczniowego
Centralny Komitet Narodowy
„ czerwonych” przekształcił się
w Tymczasowy Rząd Narodowy, który 22 stycznia proklamował powstanie
i wydał manifest powstańczy wzywający do walki oraz dekrety
o uwłaszczeniu chłopów.

Odezwa Komitetu Centralnego Narodowego

Mundur
Powstania Styczniowego

Herb powstańczy- Polska (Orzeł Biały),
Litwa (Pogoń)
i Ukraina (Michał Archanioł)

Chorągiew Powstania Styczniowego

Przebieg powstania styczniowego
Kierownictwo Czerwonych- Stefan Bobrowski , Ludwik Mierosławski– pierwsi dowódcy powstania,
Luty 1863r.- przystąpienie „białych” do powstania – od 11 marca 1863r. dyktatorem został Marian Langiewicz (uwięziony 17 marca 1863r.),
Konflikt wewnętrzny „czerwonych z białymi”- sąd honorowy (w wyniku pojedynku na pistolety zginął pokonany przez hrabiego Adama Grabowskiego- Stefan Bobrowski ( 12 kwietnia 1863r.),
Nieskoordynowana i rozproszona walka partyzancka; kwiecień- wrzesień1863r. –walki obronne,
Od maja 1863r.- kierownictwo nad powstaniem objęte przez Białych,
Wrzesień 1863r.- kryzys powstania,
18 października 1863r.-dyktatorem powstania Romuald Traugutt ( opanowanie kryzysu- powołanie nowych regularnych oddziałów z podziałem na 5 korpusów),
2 marca 1864r. – nadanie chłopom przez cara Aleksandra II ziemi na własność w zamian za płacenie wieczystego podatku gruntowego (przeciągnął chłopów do obozu antypowstańczego),
10/11 kwietnia 1864r.- schwytanie ostatniego dyktatora powstania Romualda Traugutta,
Maj 1865r.- ostatnie oddziały walczące na Podlasiu, dowodzone przez
ks. Stanisława Brzóskę.

Stefan Bobrowski

gen. Marian Langiewicz

gen. Ludwik Mierosławski

gen. Romuald Traugutt

gen. ks. Stanisław Brzóska

Najważniejsze bitwy Powstania Styczniowego

3 lutego 1863r.- bitwa pod Węgrowem ( polskie Termopile)

Bitwa pod Miechowem- 17 lutego 1863r.- przegrana wojsk polskich

Bitwy pod Kobylanką – maj 1863r.
Pomnik upamiętniający zwycięską bitwę

Bitwa pod Żyrzynem- 8 sierpnia 1863r. (największe zwycięstwo polskie)

Skutki Powstania Styczniowego- negatywne
Straty w ludziach (ok. 1000 osób stracono, kilkaset powstańców zmarło w więzieniach, ok. 20 tys. żołnierzy zginęło na polach bitwy, ok.40 tys. zesłano na katorgę
i wysiedlono, 10 tys. wyemigrowało; razem ok. 50 tys. wobec 4,5 mln ludności Królestwa Polskiego).
Likwidacja odrębności i autonomii Królestwa Polskiego.
Bezwzględna rusyfikacja (zamknięto Szkołę Główną
w Warszawie).
Zniszczenia miast i wsi.
Zmiana nazwy Królestwa Polskiego na Przywiślański Kraj.
Konfiskata majątków uczestników powstania.
Represje wobec Kościoła katolickiego i unickiego (likwidacja klasztorów).
Odebranie praw miejskich miastom, które pomagały powstańcom.

Skutki Powstania Styczniowego- pozytywne
Uwłaszczenie chłopów.
Umocnienie świadomości narodowej.
Po powstaniu nastąpił szybki postęp na drodze kapitalistycznego rozwoju.
Rozwój kultury – malarstwo
(A. Grottger, M. Gierymski, J.Matejko),
literatura (np. St. Żeromski „ Wierna rzeka”).