Ветлівыя звароты беларусаў: ад станаўлення сістэмы да выкарыстання ў Інтэрнэце

Нiшто не абыходзiцца
нам так танна і цэніцца
так дорага, як ветлівасць. на
Сервантэс
Сервантэс

Якія ветлівыя словы вы ведаеце?
Адказваюць вучні 9-х класаў

Мэта:
вывучэнне слоў і зваротаў ветлівасці, мадэляў моўнага этыкету беларусаў і карыстанне імі ў сеціве Інтэрнэту.

Задачы:
Вывучыць спрадвечныя мадэлі моўнага этыкету беларусаў.
Звярнуць увагу на ўжыванне гэтых мадэляў ў сучаснай беларускай мове і беларускім сеціве Інтэрнэту.
Сістэматызаваць ўласнабеларускія словы і звароты ветлівасці і скласці даведнік па іх выкарыстанні.

Этыкет (франц. étiquette) – сукупнасць правіл паводзін, што разглядаюцца як знешнія праявы адносін да людзей.
Моўны этыкет – сістэма патрабаванняў, якія тлумачаць нам, якім чынам варта ўсталёўваць, падтрымліваць і перарываць кантакт з іншым чалавекам у пэўнай сітуацыі.
Мадэлі маўленчага этыкету – гэта пэўныя словы, фразы і ўстойлівыя выразы, якія прымяняюцца падчас гутаркі.

Дзеля бліжняга азначэння ўжываліся наступныя канструкцыі:
Васіль Міхневіч (бацька)
нежанаты сын жанаты сын
Пётра Васілёнак Пётра Васілёнак Міхневіч Міхневічык (Міхнеўчык)
незамужняя дачка замужняя дачка
Ганна Васілянка паводле прозвішча яе мужа
Міхневічанка (напр. Апанасовіча): Ганна
Васілянка Апанасовічыха

Адпаведнасць прозвішча жонкі ці дачкі прозвішчу мужа ці бацькі ў сучаснай літоўскай мове
Adomaitis (Адамовіч) – бацька
Adomaitiene (Адамовічыха / Адамовічава) – жонка
Adomaityte (Адамавічанка) - дачка

Ветлівыя звароты
спадарства, спадары (руск. господа) – царская Расія
таварыш (руск. товарищ) – часы існавання СССР
Зараз:
спадар Андрусь
спадарыня Арына (замужняя жанчына)
спадарыч Алесь (нежанаты хлопец)
спадарычня Паўлінка (незамужняя дзяўчына)
спадарства (вялікая аўдыторыя або сямейная пара)
Спадару! (клічная форма, на пісьме ўжываецца заўсёды з клічнікам)

Скарочаныя формы афіцыйных ветлівых зваротаў да асобы
спадар – Сп. (Сп. дырэктар, Сп.Вішнеўскі)
спадарыня – Спн.(Спн. Вішнеўская)
спадарыч – Спч. (Спч. Вішнеўскі)
спадарычня – Спчн. (Спчн. Вішнеўская)
спадарства – Спв. (Спв. Андруся і Арыны)

Ветлівыя звароты
Ты Сам
Вы Ваша + дзеяслоў у форме
адз. ліку
Тата кажа Тата кажуць (3 ас. мн. л.).
Мамо казала Мамо казалі(3 ас. мн. л.).

Этыкетныя формулы беларускай мовы
паводле сітуацыі ўжывання
Вітанні
Развітанні
Падзякі
Прабачэнні Зычэнні
Адрасаванні

Тэндэнцыі выкарыстання ветлівых зваротаў ў Інтэрнэце
1. Вяртанне этыкетных формул, што выкарыстоўваліся ў перапісцы беларускай інтэлігенцыі пачатку XX ст.
Спадарства! Шаноўнае спадарства! Паважанае спадарства! (35 зваротаў з 72)
2. Моцнае праяўляенне народнай словатворчасці.
Шанавенства! Браты й сёстры грамацеі-пісьменцы! Спадары фрэнды! Шаноўныя бульбазаўры! Спадарасы! Прывітанне, мае любыя шкаляры! Алё! Лінгвісты і перакладчыкі!
3. Адсутнасць ветлівых зваротаў.

даведнік