Талман кундемын чолга шочшыжо-влак

Владимир Григорьевич
Смирнов
25.05.1949 ийыште Эсменесола ялыште шочын.
1965-ше ийыште Кугу Лумарий, вара Немда школым тунем лектын. 1972 ийыште Н.К.Крупская лӱмеш пединститутын историко-филологический факультетым тунем пытарымеке 4 ий Немда кыдалаш школышто туныкта. Армий радамыште служитлен толмек, 1977-ше ий гыч Кугу Лумарий школыш толеш. Тиде жапыште физкультурым, руш йылме да литературым туныктен, 10 ий школ директорланат тыршен, вара шочмо йылме да литературым туныкта.
Владимир Григорьевич тунемшыже-влакым сылнымут деке шӱмаҥден, возаш йӧратыше-влакым эреак возен шогаш таратен.
Тудо шуко почеламутын, повестьын, ойлымаш-влакын авторжо. 2005-ше ий гыч Россий Писатель ушем член.
Владимир Григорьевичын шым книгаже лектын: «Кок гана кокыт» (2003 ий), «Йылмыдыме Йыва» (2006 ий), «Вученат да тольым» ойлымаш-влак (2009 ий), «Йӧратен мошташ» почеламут сборник) (2011), «Пытартыш пионер» повесть (2012), «Михаил Лебедев» документальный повесть (2013), «Леве йӱр деч вара» роман (2019 ий).
Лумарий – юзо вий.
Тасма йолгорно мӧҥгӧ кондыш!
«Салам, - манам,- кумда урем!»
Чонемже нойымашым мондыш,
Нӧлталтше кумылын мурем!
Куэр, пӱнчерже, ош ломберже…
Памаш шырга – эҥерлан вий.
Талман кундемын сылне верже –
Ава гай ныжыл Лумарий.
Жаплан вашлие лай пӱртӱсшо,
Ончен шогем, шерем ок тем.
Ваш келшымаш – ялемын тӱсшо,
Ик еш гай пошкудем моктем.
Эи-э-э… ий!
Олык, вӱд, пасу вашлий…
Шочмо вер-шӧр – Лумарий!
Лумарий чоныштем.
Эи-э-э… ий!
Йӧраталме Лумарий –
Кава помыш ӱжшӧ вий!
Юзо вий.
Чоҥештем!

Роза
Ивановна
Садовина
29.11.1960 ийыште Кыдал Оръю ялыште шочын.
Кугу Лумарий кандашияш, Немда кыдалаш школ-влакым тунем лектын. Вара шинчымашым МарГУ-што келгемден.
Шочмо мотор вер-шӧржӧ дечын изинекак сылнымут шижмашым налын.
Икымше почеламутшо – «Вучем». Сылнымут лудшо-влак дене «Ялысе увер» да «Марий коммуна» газетла гоч вашлийын, лирика шӱлышан шӱм-чон кумыл поянлыкшым почын.
Марий книга издательствыште корректорлан пашам ыштен.
Кызыт Севастопольышто ила. Кок икшыван ава.
Шонен омыл.
Шонен омыл кеҥеж эрта манын.
Чон ыш вучо эр шыжым тений.
Но пушеҥге шукертак чараҥын –
Пытыш, витне, кеҥеж кечын вий.
Шонен омыл тыге лиеш манын,
Шарнымаш веле мыйын пелен.
А корнетше шукертак лумаҥын,
Йол кышат уке тушто, палем…
Очыни, вашеш лекте вес кайык,
Илыза куанен, пиалан…
Но отму нигунам мыйын гайым,
От вашлий мыйым тый нигунам

Анатолий
Владимирович
Полушин
8.03.1937 ийыште Кӱшыл Оръю ялыште шочын.
Неле йоча жапше Кугу Отечественный сар годым Кӱшыл Оръю ялыште эртен. 1944-ше ийын Кугу Лумарий школысо икымше классышке толын. Вара тудлан тӱрлӧ школлаште тунемаш логалын. 1952-шо ийын Йошкар-Памаш шымияш школым тунем пытарен да У Торъял педучилищышке тунемаш пурен. Шинчымашым умбакыже Йошкар-Олаште шуен. Тунамак Миклай Казаков дене вашлийын, икымше почеламутшо «Молодой коммунист» газетыште савыкталтын.
1956-шо ий 21-ше июль гыч 1959-ше ий 2 ноябрь марте Совет Армий радамыште лийын. Вара Коряковский шымияш школышто руш йылмым туныкташ тӱҥалын. Тиде жапыштак Н.К.Крупская лӱмеш пединститутышто заочно тунемын.
Шуко ий Масканур да У Торъял школ директорлан пашам ыштен.
Анатолий Владимирович – турист, географ, краевед.
Почеламутым рушла воза.
Весна.
Тает снег. Сосулек шилья.
У крылечек – лужица.
А метель на лёгких крыльях
Уж давно не кружится.
С каждым днём всё выше небо
Солнца пламя тянется.
От мороза внучек с дедом
Уж в избе не прячутся.
Веселее стали галки:
Спорят, не наспорятся,
На заборах и на палках
В ряд скворешни строятся.
В путь готовы плуг и трактор.
Хлебороб волнуется.
Добрый труд земля оплатит,
Труд с лихвой окупится.
Тает снег. И скоро, скоро
Под басы моторные
Жаворонков переборы
Потекут задорные.
«Жизни страницы» книга гыч.

Актриса
Ветерану Йошкар-Олинского
кукольного театра
Ковалёвой Нине Владимировне.
Всем мила и не спесива,
Молода душой, красива.
А в искусстве, точно солнце,
Свет не гаснущий в оконце.
С нею легче людям жить,
Нам талант благодарить.
Духом, телом не стареть.
Ей до ста светить и греть.
13.08. 1926 ийыште Ӱлыл Оръю
ялыште шочын.
1935-ше ийыште еш дене Астрахань областьыште лийыныт.
1942-шо ийыште Елембай школым сайын тунем пытарен. Вара… Шкеже шарналта: «Латкум ияшак кӱтӱм кӱтенам. Шочмо колхозышто бригадирлан пашам ыштенам. Неле сар жапыште чылажат фронтлан: заёмлан возалтмаш, шокшо вургемым, киндым поген колтымаш…»
Фронтышко Дементий 17 ияш каен. Артиллерий частьлаште сар корным эртен. 1950-ше ийын шочмо кундемышке пӧртылын. Вара Йошкар- Олаште 8-10 класс, Красноярск пединститут, кас университет, философий дене кандидат минимум… Семён Вишневский, Миклай Казаков, Валентин Колумб да моло поэт-влак денат лишыл палыме лийын.
Братский ГЭС чоҥымаште, 25 ий «Контакт» заводышто пашам ыштен.
«Патриот» литушем член. 10 утла почеламут книган авторжо: «Мирные грозы России», «Букет цветов», «Ветеран», «Надежда»…
Возен рушла. Литератур творчествыжын тӱҥ ойыртемже: лӱддымылык, паша, йӧратымаш.
«Люблю отчизну» Лермонтов лӱмеш конкурсышто кок гана лауреат лий
Дементий
Фёдорович
Мосунов

Виктор
Михайлович
Новосёлов
29.12.1942 ийыште Йоропин ялыште шочын, вараже Кӱшыл Оръю ялыште илен.
Кугу Лумарий шымияш да Немда кыдалаш школым тунем пытарен, кӱшыл шинчымашым (1962-1968)
Н.К.Крупсксая лӱмеш марий пединститутышто налын.
Школышто тунемме годым районысо газет дене пеҥгыде кылым кучен, тӱҥ шотышто самырык тукымын илыш нерген возымыжо савыкталтыныт.
Институтым тунем лекмеке, пошкудо Киров областьысе школлаште нылле ий утла руш йылме да литературым туныктен.
Тунамак тудо шӱм-чон пелен улшо шочмо кундем верч тургыжланен, лым лийде шонкален, возкален.
Виктор Михайлович «Судьба моя, судьбинушка», «Позарастали стёжки-дорожки» да «Родные истоки: деревенька Верхняя Оръя» книга-влакын авторжо.
Мый йоча годымак эре кагазым «амыртылынам». Ондак районысо газетышке школ илыш, ялысе пашаеҥ-влак нерген возенам. Вара сар, тулык вате, паша теме-влак чоным тарватеныт.
Йоча годсым шарнем. Мыланем ялем кугу тӱняште шинчалан утым перныдыме гай чучын, йоча кумылем орланен. Сандене СССР картыште изи шочмо элем кугу точко дене палдарышым да возен шындышым: «Кӱшыл Оръю». Точкыжо утым кугу лекте. Пырля тунемше йолташем – Соколов Толялан ыш келше: - Ялет Минск гай, Моско деч изиш веле изирак лектын.
Нимат огыл, - вашеш мут лекте.
Илен-толын, тудат тудат кугу да пиалан лиеш.

Капитон
Николаевич
Шабалин
1935 ийыште У Торъял район Кӱшыл Оръю ялыште шочын.
Капитон Шабалинын йоча жапше 1941-1945-ше ийласе сар жапыште эртен. Тудо «Толмань» колхоз бригадир, Туркменистан военный округысо связист, Морко район аэропорт начальник лийын. 70-ше ийлаште Советский районысо типографийым вуйлатен.
Озаҥысе КТС техникумышто тунемын.
1974-ше ий гыч йӱдвелне – полиграфист, механик-наладчик, газет фотокорреспондент.
Сулен налме канышышке лекмеке, шочмо кундем, шӱм-чонлан лишыл пошкудо нерген шарнымашым воза, куан ден шӱлыкымат почеламут, ойлымаш да пьесе корнылаш пышта.
Савыктыме книгаже-влак:
«Ӱмыр орлаҥге» - 2005 ий;
«Тура сер» - 2006 ий;
«Вӧдыр кугыза» - 2008 ий.
Капитон Николаевич – эр ӱжара дене шочшо айдеме. Тудын кумылжо шӱшпык муро семан. Тачат ача-аван «Кожмак лий, яра ит шинче, чонетым ит сорлыкло» манын тыланен шӱдымӧ почеш ила, кап-кыл куан-ойгым, шӱм-чон тургыжланымашымат шижын ойла, кепшыл деч утлен чоҥешта.
Оръю памаш
Ӱжеш ший гай Оръю памаш
Шке йӱкшӧ дене шочмо верыш.
Шижам, колам: вуча эр-кас…
Тора, йӱдвел, тый код чеверын.
Оръю корем оръеҥ сынан,
Сар шӱшпык муро дене темын.
Кожер гыч сур куку коклан
Шарныктара озак жапемым.
Оръю, Оръю – ялт оргамак,
Чымет тыят ала-куш мӱндырк.
Йӱр лийын пӧртылат адак
Шергылтараш кундемым кӱдынь.
Оръю, Оръю, мый ончыкет
Сукен шинчам, ноен толмеке,
Ӱяк-мӱяк яндар вӱдет
Лыпландара изи шӱмемым.

Миклай
Садовин
26.09.1946 ийыште Шуньга ялеш шочын.
Чылажымат шке семынже ышташ тунемше айдеме.
Йоча да самырык жапше неле лийын. Шуко икшыван йорло ешын эргыже, йоча пӧртла гоч эртен, но эре шулдыраҥше кумылан лийын. Лениногорский (Татарий) педтехникум деч вара – черчений да рисований туныктышо. Озаҥ оласе университет (1981) деч вара – журналист. Сулен налме канышыш лекмекше Татарстанысе Лениногорск оласе «За нефть» газетыште пашам ыштен.
Тунамак чон шонымо семын возен. Возен лирический шонкалымашым, почеламутым. Чон почмо шонкалымашше кугу да келге улыт.
Миклай Садовин (шкенжым тыге веле манеш) – икмыняр книган авторжо: «Осеннее танго», «Ромашкинские зори», «Видение», «В калейдоскопе чувств» да молат.
В калейдоскопе чувств
Помудрели мы к закату дня.
Нам эту мудрость бы – с утра.
Умывшись каплями росы,
Восхода солнца ждёт трава.
Только не даёт ей взмах косы
Блаженствовать во свете дня.
***
Добрым советам мудрый внимает,
Ошибки других не повторяет.
Глупец наставления прочь
отметает,
На старые грабли вновь наступает.
***
Себя в жизни не жалел:
Стандартам соответствовать
всегда старался.
Возможно, в чём-то сел на мель,
Но, как индивидуум, в целом
состоялся.

Анатолий
Александрович
Новиков
1.10.1938 ийыште Кыдал Оръю ялыште шочын.
Кугу Лумарий шымияш школ деч вара Марий-Турек ялозанлык техникумым тунем пытара да шочмо «Толмань» озанлыкыште ончыч ветеринарлан, вара ферме вуйлатышылан ышта.
1970-75-ше ийлаште Воронеж оласе университетыште шинчымашым нӧлта.
Журналист. Россий журналист ушемын членже. 40 ий утла районысо «Ялысе увер» газетыште пашам ыштен.
Йоча поэт. Тӱҥ шотышто чонсескемжым икшыве-влаклан пӧлекла. Ныл книган авторжо:
«Ӱскырт киса» - 1982 ий;
«Изолыкышто» - 1988 ий;
«Ужар шикш» - 1992 ий;
«Вуйшӱдышан кеҥеж» - 2008 ий.
Лудшо-влаклан тыгак икмыняр повестьше да «Пӱркыт» романже палыме улыт. Романыште ял илыш ойыртемалтеш.
2005-ше ий гыч Россий Писатель ушем член.
Уржа-сорла
Парчалаж ден модеш уржавече
Ончалат – кумылетак ыра.
Коҥга тулла пелта кеҥеж кече,
Ал оҥан комбайн шырге мура.
Пеш тораш, кава тӱрыш, эсогыл,
Тасма гай шуйналтеш той кашта.
Чучеш: пуйто комбайн уржам огыл,
Кечыйолым тӱредын опта.