Դատական-մշտադիտարկման հանդիպում Վանաձորում

Լեհաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության Լեհաստանի զարգացման համագործակցություն
Լեհաստանի համերաշխության հիմնադրամ

Մասնակիցների ներկայացում
Ո՞վ եմ։
Ինչո՞վ եմ զբաղվում։
Ծանո՞թ եմ մշտադիտարկման գործին։
Երբևէ եղե՞լ եմ դատարանում։

ԴԱՍԸՆԹԱՑԻ ՆՊԱՏԱԿԸ
ՀՀ-ի երեք մեծ քաղաքներում՝ Երևան, Գյումրի և Վանաձոր, որտեղ գործում են դատական դիտորդների մշտական և անընդհատ աճող խմբեր։
Ծրագրում ընդգրկված մասնակիցները փորձառու դատական մշտադիտարկողների աջակցությամբ և անմիջական ղեկավարությամբ ձեռք կբերեն մշտադիտարկման փորձ՝ պարբերաբար այցելելով տեղի դատարաններ քրեական գործերով դատավարություններ դիտարկելու նպատակով։

ԴԱՏԱԿԱՆ ՄՇՏԱԴԻՏԱՐԿՈՒՄ ԵՎ ԼՈՒՍԱԲԱՆՈՒՄ․
ԱՐԴԱՐ ԴԱՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱՔԻՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐ
https://bit.ly/3dKbIvP
ԴԱՏԱԿԱՆ ՄՇՏԱԴԻՏԱՐԿՈՒՄ․ ՆՊԱՏԱԿԸ

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎՈՂ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Քրեական գործ
Նյութեր
Քրեական հետապնդում
Մեղադրանքի կողմ
Մեղադրող
Պաշտպանության կողմ
Պաշտպանյալ
Արդարացված
Դատավարության մասնակիցներ
Ինքնաբացարկ
Դատական ծախսեր

Արդար և դռնբաց դատաքննության իրավունքը մարդու հիմնարար իրավունքներից է:
Այդ իրավունքն ուղղակիորեն կիրառվում է բոլոր դատավարություն­ներում՝ քրեական, քաղաքացիական, վարչական:
Դատական մշտադիտարկումը և դատավարության լուսաբանումը գործիք են, որ մեծացնում են արդարադատության իրականացման թափանցիկությունը` դրանով իսկ դառնալով դռնբաց դատաքննության իրավունքի պահպանման միջոց:
Դիտորդի և լրագրողի ներկայությունը կարող է խթանել դատարանում արդար դատաքննության երաշխիքների կատարելագործումը և վստահություն ստեղծել դատական համակարգի նկատմամբ:

ԴԱՏԱԿԱՆ ՄՇՏԱԴԻՏԱՐԿՈՒՄ․ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ
Արդարադատության իրականացմանը չմիջամտելու սկզբունք
Հիմնված է դատական համակարգի անկախությունը հարգելու
անհրաժեշտության վրա:
Օբյեկտիվության սկզբունք
Պետք է ներկայացվեն ճշգրիտ դատական զեկույցներ՝ անաչառորեն հետևելով հստակ
սահմանված և ընդունված չափանիշներին: Դատական մշտադիտարկումն օգտագործվում
է որպես ախտորոշիչ գործիք և նպատակ ունի հավաստի տեղեկություններ տրամադրելու
արդարադատության համակարգի գործունեության մասին:
Համաձայնության սկզբունք
Դատական մշտադիտարկման նպատակի վերաբերյալ դատական իշխանության հետ փոխըմբռնումը երաշխավորում է դիտորդների մուտքը դատարաններ և մեծացնում մշտադիտարկման արդյունավետությունը:
Օրինակ, դասընթացի մասնակիցների մուտքը թույլատրվում է Դատական դեպարտամենտի նախնական համաձայնությամբ։
Վաղը՝ այցելություն ԱՐԱԳԱԾՈՏՆԻ ՄԱՐԶԻ ԱՌԱՋԻՆ ԱՏՅԱՆԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԹԱԼԻՆԻ ՆՍՏԱՎԱՅՐ

ԴԱՏԱԿԱՆ ՄՇՏԱԴԻՏԱՐԿՈՒՄ․ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ
Դատավարության համակարգային մշտադիտարկում
Կարող է կիրառվել բոլոր տեսակի վարույթների համար, սկզբում կարող է կենտրոնանալ քրեական դատավարության վրա, այնուհետև ուշադրություն դարձնել քաղաքացիական գործերին: Դրա երկարաժամկետ և համակողմանի մոտեցումը թույլ է տալիս վեր հանել արդարադատության համակարգի ուժեղ և թույլ կողմերը, արժանանալ շահագրգիռ կողմերի վստահությանը և ընդգրկել շահերի պաշտպանության լայն շրջանակ:
Դատավարության թեմատիկ մշտադիտարկում
Թույլ է տալիս ավելի խորն ուսումնասիրել որոշ հիմնախնդիրներ և դիտորդներից պահանջում է մասնագիտացում օրենսդրության համապատասխան ոլորտներում:
Դատավարության հատուկ մշտադիտարկում
Իրականացվում է որպես անմի­ջական հակազդում որոշակի
իրադարձությունների արդյունքում հարուցված դատական
վարույթներին: Նման իրադարձություններ են
հետընտրական համատարած բռնութ­յունները,
քաղաքական անկայունությունը կամ
իրավապաշտպանների նկատմամբ հետապնդումը:

ԴԱՏԱԿԱՆ ՄՇՏԱԴԻՏԱՐԿՈՒՄ․ ՊԱՐԲԵՐԱՇՐՋԱՆԸ
Տեղեկությունների հավաքում
Վերլուծություն
/ազգային և միջազգային իրավունքի լույսի ներքո/
Առաջարկություններ
Առաջարկությունների կատարման հետագա վերլուծություն

ՀԱՇՎԵՏՎՈՂԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Զեկույցը ջատագովության հիմնական գործիքն է․
Այն պետք է կազմվի և ներկայացվի այնպես, որ հնարավորինս մեծ ազդեցություն ունենա:
Դրա համառոտ ակնարկը /ռեզյումե/ պետք է լինի տեղեկատվական ու պարզ և շեշտադրի զեկույցի հիմնական գաղափարները, իսկ ձևակերպումները պետք է ճշգրտորեն ստուգվեն` իշխանությունների և լրատվամիջոցների սխալ մեկնաբանություններից խուսափելու համար:

Ցանկալի է, որ դիտորդներն ակտիվ գրառեն դատաքննության ընթացքում իրենց դիտարկումները:
Չնայած մի քանի ժամ տևող դատական նիստի ընթացքում մանրամասն գրառում կատարելը շատ հոգնեցուցիչ է, այնուամենայնիվ փորձը ցույց է տալիս, որ այդ ջանքերն արդարացված են:
Ավելի լավ է գրառել տեղեկությունները, որոնք ի վերջո կարող են և պիտանի չլինել, քան բաց թողնել որևէ փաստ, որով հնարավոր է հիմնավորել դիտարկման ինչ-­որ եզրակացություն:

ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ԹԵՐԹԻԿ ԴԻՏՈՐԴՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

Դատաքննության ընթացքում դիտորդի վարքագծի օրինակելի կանոններ
Պրոֆեսիոնալիզմ
Նախապես ծանոթանալ գործի վերաբերյալ առկա բոլոր տեղեկություննե­ րին` դիտարկվող դատական նիստի ամսաթիվ և ժամ, դատարանի նիստերի դահլիճի գտնվելու վայր, մեղադրյալների, կողմերի, նրանց ներկա­ յացուցիչների, դատախազների ու դատավորների ինքնություն, ինչպես նաև առաջադրված մեղադրանքներ և հայցապահանջներ.
Նախապես ժամանել դատարան ժամանակին դատական նիստերի դահլիճ մտնելու համար.
Թարգմանչի հետ աշխատելու դեպքում դատական նիստերի դահլիճում ընտրել այնպիսի տեղ, որ թարգմանությունը չխանգարի դատական նիստի բնականոն ընթացքին.
Ուշադիր գրառումներ կատարել.
Խստորեն պահպանել դատարանի կանոնները.
Անձը հաստատող փաստաթուղթ ունենալ:

Դատաքննության ընթացքում դիտորդի վարքագծի օրինակելի կանոններ
Չմիջամտելու սկզբունք
- Զերծ մնալ դատավարության վրա որևէ ազդեցություն գործելու փորձից, նույնիսկ եթե դա նպաստելու է ավելի արդար արդյունքի հասնելուն.
- Երրորդ կողմերի հետ շփվելիս բացատրել դատական մշտադիտարկման նպատակը, ներառյալ չմիջամտելու սկզբունքը.
- Բացատրել դիտորդի գործառույթներն ու չմիջամտելու սկզբունքը և հրաժարվել մեկնաբանություններից կամ առաջարկվող գործողություններից այն դեպքում, երբ հարցեր են առաջադրվում արդարադատության իրականացման տվյալ գործընթացի վերաբերյալ, կամ առաջարկվում է ակտիվ մասնակցել դրան:

Դատաքննության ընթացքում դիտորդի վարքագծի օրինակելի կանոններ
Օբյեկտիվություն և անկողմնակալություն
- Զերծ մնալ կողմերից որևէ մեկին աջակցություն հայտնելուց ինչպես դիտարկման, այնպես էլ զեկույցի պատրաստման ընթացքում.
- Ձեռնպահ մնալ դատաքննության վերաբերյալ որևէ հայտարարություն անելուց ինչպես դատարանի պաշտոնատար անձանց, դատավարութ­ յան կողմերի, այնպես էլ ցանկացած այլ երրորդ անձանց ներկայությամբ, ներառյալ լրատվամիջոցներով.
- Դատավարության մասնակից կողմերի հետ հնարավոր տարբեր հանդիպումների ընթացքում լրացուցիչ տեղեկություններ հավաքելիս փորձել կապ հաստատել վիճող կողմերի հետ և հաշվի առնել տարբեր տեսակետներ.
- Խոսակցությունների ընթացքում այնպես վարվել, որ կողմերից մեկին աջակցելու տպավորություն չստեղծվի. հատկապես խուսափել կողմերի հետ երկարատև խոսակցություններից, այլն։

Դատաքննության ընթացքում դիտորդի վարքագծի օրինակելի կանոններ
Գաղտնիություն
- Ձեռնպահ մնալ դատարանի պաշտոնատար անձանց, դատավարության կողմերին կամ երրորդ անձանց, այդ թվում՝ լրատվամիջոցներին, դիտարկումների արդյունքում կամ ընթացքում հավաքած տվյալները հայտնելուց.
- Ապահովել գրառումների, էլեկտրոնային տվյալների կամ մշտադիտարկման ընթացքում ձեռք բերված այլ տեղեկությունների անվտանգությունն ու չբացահայտումը, հատկապես եթե այն պարունակում է անձնական կամ գաղտնի աղբյուրներից ձեռք բերված անձնական տվյալներ:

Դատաքննության ընթացքում դիտորդի վարքագծի օրինակելի կանոններ
Մուտք դատարան
Եթե դիտորդին արգելվում է մտնել դատարան, կամ, օրինակ, դատական կարգադրիչները խոչընդոտում են նրա աշխատանքը, ապա դիտորդը պետք է ներկայանա և պարզաբանի դատական իշխանության ներկայացուցիչների պարտավորությունները դիտորդներին դատավարություններին մասնակցելու հնարավորություն ընձեռելու վերաբերյալ:
Ոչ մի պարագայում դիտորդը չպետք է պահանջի, որ իրեն թույլ տան մտնել դատարան կամ դատական նիստերի դահլիճ կամ դատական ծառայողներին ուղղված սպառնալիք հնչեցնի։
Նա միշտ պետք է լինի քաղաքավարի և զուսպ:
Դատարան մտնելու ցանկացած խոչընդոտի մասին դիտորդը պետք է հաղորդի իր ղեկավարին:

Դատաքննության ընթացքում դիտորդի վարքագծի օրինակելի կանոններ
Անվտանգության նկատառումներ
- Ընտրել դատավարության մասնակիցների հետ հանդիպման ապահով վայր և հաղորդակցության հուսալի միջոցներ հատկապես մասնավոր աղբյուրների հետ.
- Անմիջապես զեկուցել իր ղեկավարին բոլոր միջադեպերի կամ անվտանգության խնդիրների վերաբերյալ և անմիջապես դադարեցնել մշտադի­ տարկումը, եթե այն ինչ­ինչ պատճառներով սպառնում է իր անձնական անվտանգությանը.
- Զերծ մնալ որևէ երրորդ կողմի հետ շփումից, եթե այն կարող է սպառնալ սեփական անվտանգությանը: