oňurgalylar

Haýwanat dünýäsi
OŇURGASYZLAR
OŇURGALYLAR

OŇURGALYLAR
HORDALYLAR

Hordalylar tibi kiçi hordalylary we oňurgalylary öz içine alýar.
Hordalylaryň esasy häsiýetleri:

1-Turba şekilli nerw hordalary bedeniň arka tarapynda ýerleşýär.

2-Olaryň hordalylaryň ilkinji sada goranyş häsiýetli notohardy bar.

3.Olaryň bedenleri üç bölekden düzülýär.

4-Olaryň bölekleýin beden gurluşlary bar .

5- Oňurgaly haýwanlaryň 47000 sanysy,2100 sanysy oňurgasyzdyr.

Kordeýtleriň umumy gurluşy.

A- Akraniýa
B- Kraniata
Hordalylar

Ol üç sany esasy topara bölünýär:
A. Akraniýa (oňurgasyz hordalylar)
Kelleçanaksyzlar
Kelleçanaklylar
Ýarymhordalylar

Kelleçanaksyz hordalylaryň bedenleri balyklaryňka meňzeşdir.
1. Kelleçanaksyz hordalylar

Kelleçanaksyz hordalylaryň bedenlerinde notohard we nerw hordalary bar.

Olaryň mekany tropiki deňizlerdir.
Mysal üçin:Lonsetnik

Lonsetnik
Lonsetnikleriň 25 görnüşi okean gatlagynda ýaşaýarlar.
Olar balyk şekilli we 5 sm uzynlykda bolan haýwanlardyr.
Lonsetnikler iň sada hordaly haýwanlardyr.

Olar polýar okeanlarda we tropiki ýerlerde hem ýaşap bilýärler.
2.Kelleçanaklylar

Olar köplenç suwly ýerlede ýaşaýarlar.

Olaryň käbirleri erkin ýagdaýda suwda, beýlekileri bolsa daşlara we gämilere ýelmeşip ýaşaýarlar.

Kelleçanaklylar jynsy däl görnüşde pyntyklamak arkaly köpelýärler.

Kelleçanaklylaryň 2000-e golaý görnüşi deňiz suwlarynda ýaşaýarlar.

Kelleçanaklylar

B. Kraniata (oňurgaly hordalylar)

Subphylum Oňurgaly
( Oňurga süňkli hordalylar )
Balyklar
Amfibiýalar
Süýrenjiler
Guşlar
Süýt emdirijiler

Balyklar

BALYKLAR
Ýer ýüzüniň dörtden üç bölegi suw bilen gurşalandyr. Bu suw dürli görnüşdäki 20,000 balygyň öýi bolup durýar.
Suwda 3 sm-lik balykdyr ,15 m-lik akula ýaly balyklaryň dürli görnüşi ýaşaýar.

Häsiýetleri
Olar suwda ýaşaýarlar.
Balyklar sowuk ganlydyr.
Olaryň bedenleri
çygly we inçe gabyk
bilen örtülendir.

Olaryň bedenleri arkaýyn hereket etmek üçin suwy zyňýarlar.
Olaryň ýüzgüçleri deňagramlylygyny saklamaga we hereketlerini barlamaga kömek edýär.
Olarda dem almak üçin žabralary bar.
Olaryň tohumlanyşy daşky görnüşde bolýar.
Balyk

Balyklar üç klasa bölünýär; 1-Äňsizler
2-Kitirdewükliler
3-Süňkliler

Bu klasyň agzalarynda tegelek agyzlary bar.
1.Äňsizler

Olaryň skeletleri esasan kitirdewükdir.
Olarda teňňeler , äňler ýa-da ýüzgeçleri ýokdur.

Olaryň ýürekleri iki kameraly we olaryň bedenleriniň temperaturasy durnuklydyr.

Bularyň 50 sany görnüşi bolup , muňa ýylan balygy mysal bolup biler.

ÝYLAN BALYGY

Olarda kitirdewük skeletleri bolup , göni süňkleri ýokdur.
2.Kitirdewükliler
(kitirdewükli balyklar)

Kitirdewükleriň ähli agzalarynyň dişleri düzgün görnüşinde ýerleşdirilen dişlerdir.

Olaryň 5-7 jübüt düz we uzyn žabralary bolup , olaryň daşy operkulum bilen örtülen däldir.

Kitirdewüklilere birnäçe ýurtlarda iýilýän akulalar mysal bolup biler.

Stingreýleriň özlerini goramak üçin guýruklarinda zäherli iňňesi bar. Torpilbalygy 200 wolt elektrik öndürýärler , şol elektrigi hem öz awlary üçin öndürýärler.

Akulalalar köp mukdarda ýag öndürýärler we olar A-witaminine baýdyr.

Akulalar adamlar üçin örän howply haýwandyr.

Süňkli balyklaryň skelety süňkden düzülendir. Bu görnüşe degişli balyklaryň 95% süňkli balyklardyr.
3. Süňkliler
(süňkli balyklar)

Olaryň teňňe bilen gurşalan egik
şekilli
bedenleri
bar.
Piranha

Kelleçanaklylaryň beden temperaturasy kitirdewükli bolany üçin durnuklydyr.

Balyklaryň bedenindäki teňňeleri kitirdewüklileriňki ýaly operkulum bilen örtülendir.

DUÝDURYJYLAR
Süňkli balyklaryň bedeninde goranmak üçin birnäçe duýuş organlary bar.

kamuflaž

Baffer balygy ýiti oňurga bilen örtülendir. Gorkuly wagtynda,özüni howadan ýa-da suwdan doldurýar.

Ýylan balygy öz duşmanlaryny güýçli elektrik çarjy bilen öldürýär.Olar 450-den 600w çenli bolan energiýasyzly-gyny daşaryk çykarmaga ukyply.
Ýylan balygy

Piranhas
Piranhas günorta Amerikanyň arassa suwlarynda ýaşaýarlar.Şeýle hem etçil görnüşleri has gowy bilinýär emma piranhaslaryň köp görnzşleri otçuldyr. Ol 25 60sm aralygynda bolýar.Etçil görnüşlerinde güýçli eňek bilen ýiti dişi bar. Piranhaslar esasan balyklar,ýerde suwda ýaşaýanlar,guşlar we sütemdirijilei bilen iýmitlenýärler.Etçil piranhaslar uly klaslylar bilen baglanyşdyrylýar we güýçli ses we ganyň ysy arkaly özüne çekýär.Birinjiden herekete geçýärler,olar çaltlyk bilen uly süýtemdirijileriň süňküni azaltýarlar şeýle wakalar az duşýar. Olaryň 4 görnüşleri gorkulydyr.Piranhaslar maslyk hem iýýärler we olar arassa balyk iýmitinden peýdalanmagy göz öňlerinde tutýar.

Öýkenbalygy hakyky etçil haýwan.
Olaryň “öýken”ni ýüzüji peşew haltasyna wezipesine geçýär ýagny olar ýüzmäge ukyplydyrlar öýken balyklary beýleki balyklar ýaly kislorody soryp alýar we artykmaç maddalary bölüp çykarýar.
DIPNOI (öýkenbalygy)

Öýkenbalyklary diýseň täsirli. Olar gury pasylda hem ýaşap bilýärler. Olar özlerini garyşyk mukusdan we kokondan goraýar.Olar gury pasyldan geljek ýagşa çenli ýaşap bilýärler.

Gury pasyl döwründe, olar howadan bedenleriniň teňňejikleri arkaly peşew haltasyndan dem alýarlar we metabolik tizligini peseltýärler. Bu balygy eger suwyň aşagynda bolsa ýa-da howadan dem almak rugsat berilmeýän bolsa tutulyp bilner.