Аркадзь Куляшоў і яго творчасць

«ПАМЯЦЬ ТВАЯ НЕ САТРЭЦЦА...»
Ёсць на свеце роднае мястэчка,
Там штогод бываюць кірмашы;
Міма школы меленькая рэчка
Без мяне адна плыве ў цішы...
(А. Куляшоў. “Карусель”)

Нарадзіўся Аркадзь Куляшоў 6 лютага 1914 года на Магілёўшчыне ў мястэчку Саматэвічы Касцюковіцкага раёна.
Край магілёўскі!
З гармат Еўропы
Смерць засявала
твой шнур жалезам
Ды
не змагла — зараслі акопы,
А не дарогі, травой і лесам...

Маці і бацька паэта: Кацярына Фамінічна Ратабыльская і Аляксандр Мікалаевіч Куляшоў

Пачатак літаратурнай дзейнасці
Цікавіцца вершамі і спрабаваць пісаць іх сам Аркадзь Куляшоў пачаў з сямі год, а ў 1926 годзе ў клімавецкай газеце “Наш працаўнік” быў надрукаваны яго першы верш “Ты, мой брат” на беларускай мове пад псеўданімам Аркадзь Дуда”. Праз год газета “Магiлеўскi селянiн” змяшчае каля дзясятка яго вершаў, а адзiн трапляе ў газету "Беларуская веска”.

Пачатак літаратурнай дзейнасці
Пасля таго, як разведзеныя бацькі Аркадзя Куляшова, вя-сковыя настаўнікі, раз‘ехаліся па розных школах, ён, вучань сямігодкі, застаўся ў роднай хаце працягваць навучанне. У хуткім часе хата пера-тварылася ў інтэрнат, пад яе дахам зажылі дружнай каму-най восем хлопцаў і адна дзяў-чына пад наглядам беспры-тульнай цёткі Тадораўны, якая таксама знайшла тут свой прытулак.

Пачатак літаратурнай дзейнасці
Саша, Алеся – сапраўднае прозвішча – Карыт-кіна. Гэта яна запаліла ў душы юнага паэта першыя нясмелыя іскрынкі кахання, а развітанне з ею – да стварэння верша “Бывай...” (1978). Сёння – шэдэўр беларускай лірыкі. Пакладзены на музыку І. Лучан-ком, выконваюць “Песняры”. Беларуская песня “Але-ся” перакладзена на рускую (А. Дзербянёвым) і ўк-раінскую (А. Орачам) мовы.
Бывай, абуджаная сэрцам дарагая,
Чаму так горка, не магу я зразумець,
Шкада заранкі мне, што ў небе дагарае
На ўсходзе дня майго, якому ружавець.

Гады навучання
У 1928 годзе
А. Куляшоў паступае ў Мсціслаўскі педтэхнікум, дзе пасябраваў з Юліем Таўбіным і Змітруком Астапенкам.

Гады навучання
З 1931г. па 1933г. вучыцца на літаратурным факультэце Мінскага педінстытута.
Паяўляецца шмат вершаў, пад кожным дата: 17∙VII, 25∙VII, 27∙VII. Лета. Канікулы.

Гады навучання
У 1932 годзе выходзяць адразу два зборнікі паэта:
“Па песню, па сонца!” і “Медзі дождж”
А. Куляшоў з жонкай
і Аляксеем Зарыцкім.

1932-1935 гады – час упартай працы Аркадзя Куляшова над вялікай эпічнай формай.
У 1933 годзе – паэма “Аманал”
Сям’я А. Куляшова: жонка, дзеці
Валянціна, Уладзімір, Аляксандр,
Аўгіння Бараноўская

Сяброўства з А.Твардоўскім
Творчы чалавек не можа стаяць на месцы:ён павінен быць заўсёды ў цэнтры падзей. Вось як сам пісьменнік гаварыў: “Сачу за ўсім, што з’яўляецца новага ў нашай паэзіі. З надзеяй і трывогай гартаю нумары тоўстых часопісаў, шукаю адказы на пытанні, якія хвалююць мяне. Нарэшце. Як адкрыццё. Як прасвятленне – “Краіна Муравія” Аляксандра Твардоўскага.
Я ніколькі не перабольшу, калі скажу, што, як паэт, сваім нараджэннем я абавязаны менавіта гэтаму твору”.

Сяброўства з А.Твардоўскім
Вайна ягоны век укараціла?..
Хвароба?.. Не!
Не падуладна ім
Любоў да працы прагнай, што спаліла
Звышчалавечым высілкам сваім
Яго жыццё, нібы маланка лес,
Які ў агні самазнішчальным згінуў.
(урывак з паэмы “Варшаўскі шлях”)
Куляшоў падпісвае кнігу Твардоўскаму.

Зборнік “Юнацкі свет”
Паэт глядзiць на свет вачыма сваiх маладых герояў. Яны працуюць, дружаць, думаюць пра будучыню. У ранняй творчасцi А. Куляшова паўстае чалавек з яго штодзеннымi клопатамi i пачуццямi, светлымi юнацкiмi парываннямi. Вершы вызначаюцца поўнай гарманічнай зладжанасцю думак, пачуццяў, настрояў.
У вершы “Песня лістаносца” расказваецца пра дзяўчыну,якая з нецярпеннем чакала лістаносца.
Даспявае маліна
У зялёным садку;
Ходзіць красна дзяўчына
Ды адна па цяньку…

Зборнік “Юнацкі свет”
Галоўны матыў зборнiка "Мы жывем на гранiце” – воiнская пiльнасць ва умовах вайны.
Паяўляюцца творы, дзе адчуваецца трывож-
ны подых набліжэння грознай ваеннай небяспекі («Стаіць на ўзлессі дом...», «Ранак»):
Выходжу я ў разведку —
Рашучы заўтра бой.
Ты, ранак,
Будзь за сведку,
Услед ідзі за мной.
У родную краіну
Дарогі перайнач.
А я? А я загіну.
А ты?
А ты не плач.

“Грош цана паэту, здольнаму на здраду”
Увесь 1937 год Куляшова адмаўляліся друкаваць, і сям'я перабівалася з хлеба на ваду.
Аркадзь Куляшоў быў адным з менш чым двух дзесяткаў беларускіх літаратараў, якога мінуў молах сталінскіх рэпрэсій.

“На вайне пра вайну”
24 чэрвеня 1941 А. Куляшоў пакінуў разбураны бамбардзіроўкамі, ахоплены пажарам Мінс і накіраваўся на фронт.
Як ад роднай галінкі
дубовы лісток адарваны,
Родны Мінск я пакінуў,
нямецкай бамбёжкаю гнаны.

“На вайне пра вайну”
«Песня мая пехацінцам увойдзе ў твой дом», — напісаў ён некалі, і яна сапраўды ўвайшла, глуха стукнулася каскай аб нізкі касяк, пратупала салдацкімі ботамі па вымытай падлозе, ледзь не скінуўшы прыкладам з камоды парцалянавую скарбонку — самае дарагое, што ёсць у доме.

“На вайне пра вайну”
А. Куляшоў з супрацоўнікамі армейскай газеты Знамя Советов на Паўночна-Заходнім фронце. 1942г

“На вайне пра вайну”
У верасні-кастрычніку 1942 года была напісана паэма «Сцяг брыгады».
У снежні Аркадзь Куляшоў прачытаў яе ў маскоўскай кватэры Аляксандра Твардоўскага, з якім сябраваў. Усіх, хто слухаў паэму, уразіла і здзівіла, як у такіх умовах, працуючы ў армейскай газеце, А. Куляшоў здолеў напісаць такі вялікі твор.

“На вайне пра вайну”
Уладзімір Барысавіч Фарбераў, галоўны рэдактар газеты “Знамя Саветаў”, дзе служыў Куляшоў, ставіўся адмоўна да гэтай “звышурочай” працы свайго супрацоўніка, хоць ва ўспамінах піша пра гэта інакш.
Вялікага сэнсу ў гэтай працы Уладзімір Барысавіч тады не бачыў —паэма пісалася на беларускай мове і быць надрукаванай у яго газеце не магла, нават калі б аўтара яе і нанаткала творчая ўдача.

“На вайне пра вайну”
1942г. Комсомольская правда надрукавала верш“Віцебская махорка”.
Здан горад Віцебск. З весткай горкай
Ішлі мы ўздоўж яго Дзвіны.
Здан Віцебск.
Мы яго махорку
Яшчэ курылі да вайны.
Наперад мы, на захад рушым
І ўсё, што вораг знішчыў, знёс,
Усё вярнуць назад прымусім,
Ўсе,
Нават дым ад папярос.

“На вайне пра вайну”
“Над брацкай магілай”. 1942г.
Верш-смутак па роднай зямлі, па “хлопцах-беларусах, што чэсна галовы злажылі”.
Беларусь мая родная,
як жа я рвуся яшчэ раз
Пеша ўсю цябе змераць,
увесь і чабор твой і верас!
Сэрца просіць шляхоў,
Што цяжкім маім ботам пад сілу;
Наглытацца хачу туманоў,
Твайго ветру і пылу;
Наглытацца хачу за сябе і за тых,
Што не ўстануць з нябыту...

“На вайне пра вайну”
А. Куляшоў і А.Суркоў на Бранскім фронце. 1943г.

“На вайне пра вайну”
“Балада аб чатырох заложніках”
У гады Вялікай Айчыннай вайны А. Куляшоў стварыў цэлы баладны цыкл пра подзвіг беларускага народа ў гады ліхалецця, у рамках якога вылучаюцца вершы-балады “Млынар”, “Над брацкай магілай”, “Ліст з палону”, “Маці”, “Балада аб чатырох заложніках”.
Фашысты лютавалі, патрабуючы з'яўлення Бацькі Міная (партызанскі псеўданім Шмырова Міная Піліпавіча), аднаго з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху на Віцебшчы-не, камандзіра партызанскага атрада, а затым і брыгады. Сваю лютасць ворагі вымесцілі на безабаронных дзецях і сястры :
Цэліць кат
У льняныя галовы,
Пачынае
3 сына Міная.
Стрэл.
Упаў хлапчук трохгадовы...

Пасляваенныя гады
Перыяд першага пасляваеннага дзесяцігоддзя быў самым творча ўскладнёным ў паэзіі А. Куляшова, як і яго паплечнікаў, абпаленых вайной (П. Броўкі, М. Танка, П. Панчанкі). З аднаго боку, у яго паэзіі, свядома зарыентаванай на працоўную адбудову і мірныя далягляды, з'явіліся прыгожыя, моцныя, сапраўды куляшоўскія па прыродзе таленту вершы, балады («Колас», «Вяселле», «Крылы», «Карандаш», «Пасведчанне», «Маё пасведчанне», «Балада пра вока»). З другога — творы, рэгламентаваныя часам.

Пасляваенныя гады
А. Куляшоў і Я. Колас пасля атрымання Дзяржаўнай прэ- міі СССР. 1949г.
Аркадзь Куляшоў — двойчы лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (“Сцяг брыгады”, 1946, “Новае рэчышча”, 1949). Дзяржаўная прэмія БССР імя Я. Купалы прысуджана яму ў 1970 годзе за пераклады твораў Міхаіла Лерманта-ва (“Выбраная паэзія”, 1969 ), Івана Катлярэўскага (“Энеіда”, 1969), Генры Лангфелы (“Спеў аб Гаяваце”, 1969). Прэміяй Ленінскага камсамола Беларусі ў 1968 г. адзначаны паэмы: «Толькі ўперад», «Песня аб слаўным паходзе», «Грозная пушча», «Балада аб чатырох залож-ніках», вершы: «Ліст з палону», «Камсамольскі білет», «Камуністы».

“І пяройдзе шлях у новы шлях”
У 1961 годзе пачалі паяўляцца ў друку лірычныя вершы Куляшова, аб’яднаныя агульнай назвай “З новай кнігі”.
Пазней у 1964 годзе куляшоўскія вершы 1956-1963 гадоў выйшлі ў Маскве асобнай кнігай. У сувязі з іх выхадам А.Твардоўскі адзначыў: “Ён не спыняецца на дасягнутым аднойчы, зноў і зноў з большай альбо з меншай удачай адрываецца ад самога сябе ўчарашняга, каб стаць сённяшнім і заўтрашнім”.

“З новай кнігі”
Кожны вершаў зборніка можа служыць доказам
таго, што касмічная тэма ў лірыцы
паэта і яго светаадчуванні зрабілася ўжо такой
важкай, што перавяла
само гэтае светаўспрыманне на якасна новую
ступень — ступепь касмічную. Тэма космасу займала фантазію Куляшова трывала.

“І пяройдзе шлях у новы шлях”
У лірыцы А. Куляшова 60—70-х гг.выявіліся вялікія духоўныя і фізічныя мажлівасці чалавека — прага дзейнасці, адчуванне сваёй асабістай велічы і вартасці, адказнасць за «цяжкую пасаду паэта», за лёс Айчыны, разуменне сутнасці гістарычных падзей і ўсеагульнай сувязі з'яў.
Вершы гэтага перыяду вызначаюцца фiласофскiм зместам.

“І пяройдзе шлях у новы шлях”
У 60-70-я А. Куляшоў таксама напісаў шмат твораў пра выдатных сыноў нашага народа. Найбольш значнымі ў гэты час кнігамі былі зборнікі вершаў “Новая кніга”, ”Сасна і бяроза”, а таксама паэмы “Цунамі”, “Далека да акіяна”, “Варшаўскі шлях”. Цыкл вершаў «Маналог », прысвечаны памяці З. Астапенкі і Ю. Таўбіна, беспадстаўна абвінавачаных у гады культу асобы Сталіна. Пра выдатнага кіраўніка нацыянальна – вызваленчага руху ў 1863 г. Кастуся Каліноўскага А. Куляшоў расказаў у драматычнай паэме ”Хамуціус” (1975).

“І пяройдзе шлях у новы шлях”
Паэма «Хамуціус»
Першапачатковая рабочая назва паэмы была «Кастусь Каліноўскі».
Сабраўшы матэрыял, паглыбіўшы тэму, бацька вырашыў даць ёй другую
назву, выкарыстоўваючы ў ёй не прозвішча героя, а адну з яго падпольных
мянушак. «Хамуціус» — гэта «хам», але на манер адукаваных, бо знаёмых
з латынню людзей. Чаму «хам»? Таму, што так ганебна называлі ў той
час беларускага мужыка, несвядомага, непісьменнага, абяздоленага, тыя,
хто жыў яго працай і каму проціпаставіў сябе Кастусь Каліноўскі,
свядомы чалавек, каб бараніць пакрыўджанага сабрата.

Шчодрасць і цяпло сваёй душы паэт назаўсёды пакінуў удзячным чытачам. У вершы-прысвячэнні “Куляшову” Пімен Панчанка ўзрушана пісаў:
Пад сонцам
I пад небам перуновым
Цяжэй нам без цябе пісаць і жыць.
I кружыцца планета Куляшова,
I песня пра Алесю ўсё звініць.