Бөйөк Ватан һуғышы минең ғаиләм тарихында

Бөрйән районы үҙәкләштрелгән китапханалар системаһы
Байғаҙы ауыл китапханаһы
«Бөйөк Ватан һуғышы минең ғаиләм тарихында»
район видеоконкурсы Авторы: Псянчина Айгүзәл Вәхит ҡыҙы
Етәксеһе: Ғәбиҙуллина Фәрзәнә Ғайса ҡыҙы

Сәлих Мәхмүт улы Псәнчин
(1904-1980)

Бөрйән районы Байғаҙы ауылында тыуған Сәлих олатайым ике һуғышта ҡатнашҡан яугир. Ул 1904 йылдың апрель айында донъяға килә.
1926-1928 йылдарҙа Ҡыҙыл Армия сафында хеҙмәт иткәндә 83-сө кавалерия полкы составында кавалерист булып Төркмәнстанда баҫмасыларға ҡаршы һуғыша. Имен-һау ҡайтып колхозға эшкә төшә, өйләнә, Абдулла, Сәйет, Абдулхай исемле улдары тыуа. Әммә тыныс тормошто боҙоп, бөтә илде тетрәндереп Бөйөк Ватан һуғышы башланып китә.Сәлих олатайым 1941 йылдың 1 декабрендә фронтҡа алына. Тәүҙә уны, кадровой кавалерист булараҡ, Алкин станцияһында яңы ойошторолоусы 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһына ебәрәләр. Унда Сәлих олатайым дүрт ай буйына яңы саҡырылған һалдаттарҙы атта йөрөргә өйрәтә. Һәм һуғышҡа 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының 93-сө кавалерия полкы составында инә. 1942 йылдың 20 ноябрендә һул аяғы ҡаты яралана, 1943 йылдың 5 февраленә тиклем госпителдә дауалана. 1943 йылдың июленән 1944 йылдың ғинуарына тиклем 14-се гвардия кавалерия полкында кавалерист булып ҡаты алыштарҙа ҡатнаша. Сәлих олатайымды 1944 йылдың ғинуарында артиллерия батальонының 401-се пулеметсылар отделениеһына командир итеп тәғәйенләйҙәр. 1944 йылдың 25 апрелендә тағы ла яралана, снаряд ярсығы уң яурынына үтеп инә, шулай ҙа олатайым һуғышты дауам итә, Берлинға тиклем барып етә.

Урман-тауҙар араһында тыуып-үҫкән йылғыр һунарсы, атта оҫта йөрөүсе олтатайым бик күп хәл иткес алыштарҙа ҡатнаша. "Одер өсөн" тигән документаль фильмда олатайымдарҙың алышы һүрәтләнә.
Сәлих олатайым хәтирәләренән белеүебеҙсә, Одер йылғаһы буйындағы ҡаты алышта, ул үҙенең командирын ҡотҡара.
Бөйөк Ватан һуғышында күрһәткән батырлыҡтары өсөн олатайым Псәнчин Сәлих Мәхмүт улы ике тапҡыр "Ҡыҙыл Йондоҙ" ордены менән бүләкләнә. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, икенсе ордены ҡулына тапшырылып өлгөрмәй, ул Өфө ҡалаһында музейҙа һаҡлана. Олатайымды шулай уҡ "Варшаваны азат иткән өсөн", "Берлинды алған өсөн", "Германияны еңгән өсөн" миҙалдары менән бүләкләйҙәр. Шулай ҙа уның ғорурланып һәм ҡәҙерләп һаҡлаған бүләге - маршал Георгий Жуковтың Рәхмәт хаты була.
Сәлих олатайымдың орден-миҙалдары, күп һанлы Маҡтау грамоталары, хәрби билеты, госпиталдән бирелгән справкалар һәм башҡа олатайымдың тормошона ҡағылышлы мәғлүмәттәрҙең төп нөхсәһе кинйә улы Фәтих апамда ҡәҙерләп һаҡлана.СССР-ҙың Юғары Советы президиумының 1945 йылдың 23 июнендәге Указы нигеҙендә демобилизациалана һәм ошо йылдың көҙөндә тыуған ауылына ҡайтып төшә.

Псәнчин Сәлих Мәхмүт улы - “Ҡыҙыл Йондоҙ” ордены кавалеры.Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, икенсе «Ҡыҙыл Йондоҙ» ордены уға килеп етмәгән.

1945 йылдың ғинуарында ул “Варшаваны азат иткән өсөн” миҙалы менән бүләкләнә.

1945 йылдың майында “Берлинды алған өсөн” миҙалын ала.

1945 йылдың майында “Германияны еңгән өсөн” миҙалына лайыҡ була.

Иң ҡәҙерләгән наградаһы 1945 йылда маршал Жуков тапшырған Рәхмәт хаты

Хәрби билеты

1978 йылдың майында ул «Хеҙмәт ветераны»
миҙалы менән бүләкләнә.

1978 йылда «60лет Вооруженных Сил СССР»
миҙалын бирәләр.

Тыуған йортта уны күңелһеҙ хәлдәр көтә. Өләсәй һуғыш ваҡытында аслыҡтан вафат булған, ә улдары балалар йортонда була. Олатайым йорт-ҡураһын тәртипкә килтерә. Минең өләсәйемә, хәҙергә Күгәрсен районынан булған Йомабикә Шәһит ҡыҙына өйләнә. Балалар йортонан балаларын алып ҡайталар, үҙҙәренең Фәрит һәм Фәтих исемле улдары тыуа. Олатайым менән өләсәйем иңгә-иң терәп матур донъя көтәләр. Бергәләп алты малайҙы - Абдулла, Сәйет, Абдулхай, Фәрит, Фәтих һәм Йомабикә өләсәйемдең беренсе никахынан тыуған улы Мирзаны ҙур тормош юлына баҫтыралар. Олатайым яу яланында ятып ҡалған ағайҙарының балаларына ла терәк була.Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, миңә олатайымды күрергә насип булманы. Ул 1980 йылдың октябрендә вафат була. Ауылдаштарҙан, туғандарҙан белеүемсә, Сәлих олатайым яуҙа ла батырҙарса алышҡан, тыныс тормошта ла үҙенең эше менән ихтирам яулаған кеше. Заманына ҡарамай дингә тоғро ҡала, ураҙаһын да тота, намаҙын уҡый; ипле һәм мәрхәмәтле кеше була. Оҫта ҡуллы тимерсе олатайым, һуғыштан һуңғы ауыр йылдарҙа кешеләргә тимер мейес яһай, ат та дағалай, тишек биҙрә-сүместрәҙе ямай, табаҡ-тастарҙы төпләп бирә, хатта молотилканы ла ул эшләп биргән. Олатайымдың оҫталығы балаларына һәм ейәндәренә, бүләләренә лә күскән. Олатайым əле лə онотолмай. Уның исемен мәңгеләштереү маҡсатында Байғаҙы ауылының үҙәк урамына Сәлих Псәнчин исеме бирелгән, мәктәптә уның исемен йөрөткән отряд бар.

Быйыл Бөйөк Еңеүҙең 75 йыллығы айҡанлы, 112-се Башҡорт дивизияһы яугиры Псянчин Сәлих Мәхмүт улының мәңгелек йортона, тимерҙән, ат беркетеп яһалған, ҡәберлек рәшәткәһе ҡуйылды. Уны олатайымдың кинйә улы Фәтих Псәнчин үҙ ҡулдары менән эшләнгән.Ошо тарихи һәм быуындар сылбырын нығытыусы сарала олатайымдың ейән-бүләләре, килендәре зыярат ҡылдылар.