Aralık Kazakistan'ın Bağımsızlık günü

Aralık kardeş Kazakstan Cumhuryet`nn Bağımsızlık günü. Hem de yalnız Bağımsızlık günü değl. Br de anım günüdür. Eğer 1991, 16 Aralık`ta Kazakstan bağımsızlığını lan ettyse de aynı günde, 1986`da br de Sovyet tanklarının taarruzu sonucu yüzden fazla evladını kaybett. O yüzden Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev 1991`de ülkesnn bağımsızlığını 16 Aralık günü lan ett. Yan hem bayram olsun, hem de gelecek kuşaklar dedelernn kahramanlıklarını hatırlasın. Ben de 2012`de bu vesleyle yazdığım br yazıyı Türkçe`ye uygunlaştırarak paylaşmak gereğ duydum. Türk nsanının br az daha blglenmes çn faydalı olur dye düşündüm. Bu arada onu da belrtelm k, Aralık Kazak Türkçes`nde Jeltoqsan demek. 16 Jeltoqsan 1986 ve 1991 – Kazakstan`ın Bağımsızlık ve Anım Günü 1987 yılında Almanya`da asker hzmette olduğum zaman askerlğe yen gelmş br Kazak genc hç vakt ştmedğmz olaylar hakkında söz ederd. Soyadı Omarbekov olan şu küçük boylu oğlan derdik,

Kazakstan`ın br çok şehrlernde gençler ayağa kalkarak Gorbaçev hakmyetne traz etmş. Omarbekov da br tıp talebes ve genç olarak olayların tam da çndeymş. Sonra şundan dolayı onu okuduğu ünversteden harç etmşlermş. Şu Kazak genc derd k, o hele yakasını y kurtara blmş. Olaylarda ölenler olmuş, hem de yüzlerce. Artı, hapse atılanlar, yaralananların da sayısı bnlerceymş. Br genç olarak, hem de Sovyet devletne sadık brs gb, Omarbekov`un söyledklern çok da drak edemezdm. Aslında, o olayların mahyetn anlamak benm çn zordu. Kazak dostumun söyledklern göz önüne getrmeye bele zorlanıyordum. Çünkü kapalı Sovyet rejmnn sadık br asker olarak bu tür muhalf hareketler aklımdan bele geçremezdm…

1986 yılının 16 Aralık günü Sovyetler İttfakı Komünst Parts Merkez Komtes`nn Genel Sekreter Mhal Gorbaçev Kazakstan Sovyet Sosalst Cumhuryet Komünst Parts`nn 1. Katb Dnmuhammed Akmetulı Konayev vazfesnden alıkoyarak yerne Kazakstan`la hçbr lşks olmayan, mllyetçe Rus, Rusya Sovyet Federe Sosalst Cumhuryet Ulyanovsk Vlayet Part Komtes`nn 1. Sekreter Gennad Kolbn` atadı. Şöyle br durum Kazakstan`da cdd trazlara sebep oldu. Aynı günde Almatı şehrnde br grup genç Komünst Parts Merkez Komtes önünde trazlara başladı. Onların seslendrdy şarlar esasen şöyleyd: “1937 yılının tekrarına mkan vermeyz!”, “Her halka kend lder!”, “İmparatorluk sersemlğne son koyulsun!”, “Halkların kend mukaddaratını taynetme hukuku talep edyoruz!” Olaylar beklenmedk olduğu çn ne Kazakstan, ne de SSCB hakmyet onlara karşı tedbrl değld.

. 16 Aralık`ta başlayan trazlar ayın 25`dek devam etmekle Almatı dışında Karağandı (Karaganda) da dahl olmakla br çok büyük şehrlerde kendn gösterd. Ancak hçbr teşklatçının ve hazırlığın olmayışı yüzünden şu olaylar şddetl br şeklde yatırtıldı ve hattâ Sovyetler Brlğ halklarının ondan haber de olmadı. Yalnız br kaç yıl sonra açıklanan rakamlar olayların yeternce büyük çaplı olmasından haber veryor. Böylece, “16 jeltoqsan” adı almış olayların statstkler şudur: Mls ve başka hukuk muhafaza kurumları tarafından 8500 kş tutuklandı. 1700`den fazla şahıs ağır beden hasaretler (esasen kelle-beyn karakterl) aldı. Savcılık organlarında 5324, KGB`de (Devlet Güvenlk Komtes) 850 kş sorgulandı. 900 kş dar cezaya (kısa müddetl haps, para cezası) mahkum edld. 1400 kşye haberdarlık (uyarı) lan edld. 319 kş şnden atıldı.

309 öğrenc ünverstelerden kovuldu. 99 kş cnayet takbne tab tutuldu ve onlardan br – 20 yaşlı Kayrat Noğaybayulı Rıskulbekov 1988 yılı Mayıs ayının 21`de hâlâ tam aydın olmayan şartlarda öl(dürül)dü. Onu da not edelm k, bu gence ölüm hükmü çıkartılmışdı ve sonradan hüküm 20 yıllık hapsle değştrlmşt. 1992 yılında, artık bağımsız Kazakstan Cumhuryet o olayların bütün katılımcıları gb Kayrat`a da beraat verd. Şununla da kalmayarak Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev 1996 yılında ona “Halk kahramanı” adını da verd (ölümünden sonra). O olayların dağıtılması zamanı hem de ölenler oldu; ne az, ne çok: tam da 174 kş! Artı, öldürülenlern defn gzl şeklde hayata geçrldi.

. Bundan amaç olayların mkyasını saklamaktı. Çünkü Sovyet hakmyyet anlıyordu k, olaylarda boy gösteren şddet ve kaddarlık hakkında blgler genş yayılacağı halde trazlar daha da artablr… 16 jeltoqsan 1986 olayları Gorbaçev`n başkanlığındakı Sovyetler Brlynn dağılmasının başlangıcı oldu aslında. Bazen dda edlyor k, SSCB`y dağıtan olayların lk Baltk ülkelerne at. Halbuk bunlardan Ltvanya`nın bağımsızlık harekatı “Sayuds”n kurulması 3 Hazran 1988`e, Estonya Halk Cephes`nn kurulması aynı yılın Nsan ayına, Latvya Halk Cephes`nn kurulması da aynı devre denk gelyordu. Şuna kadarsa o ülkelerde her hang açık ve büyük çaplı hareketlenmeler gözetlmemşt. Kazakstan`da olanlarsa Sovyetlere ve özellkle rus domnantlığına karşı on bnlerce nsanın açık ve kararlı hareketlenmesyd. Şu da br daha gösteryor k, Kazakstan SSCB`nn dağılmasının lkn ve kararlı ışartılarını 1986 yılının Aralık ayında göstermşt.

Akyüz, Kenan, “Yeni Türk Edebiyatı”, Türk Ansiklopedisi, c. 22, Ankara: 1983, s. 135-201.
Alangu,Tahir, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman, 3 c., İstanbul: 1968.
Aktaş, Şerif. “Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara: 1992, s. 503-547.
Bezirci, Asım. İkinci Yeni Olayı, İstanbul: 1974.
KAYNAKÇA