Мулькиет ялгъамаларнынъ имлясы

Дерснинъ макъсады: мулькиет ялгъамаларнынъ имлясыны огренмек; исим акъкъында бильгилерни текрарламакъ; балаларнынъ коммуникатив къабилиетлерни кенишлетмек; инсаннын омюринде бильги алувнынъ эмиетини анъламакъ.

Текрарлав. Фронталь суаль-джевап:
Балалар, биринджиден, этрафкъа айланып бакъынъыз. Этрафынъызда нелерни коресинъиз?
Сиз айткъан сёзлеринъиз нени анълаталар?
Демек, бу сёзлер насыл сёз чешитини бильдирелер?
Демек, бугунь дерсте насыл мевзу устюнде чалышаджамыз?

Янъы мевзу:
Созукънен биткен исим негизине -м, -мыз ялгъамасы къошула (ана-м, ине-м, ода-мыз, агъамыз).
Тутукънен биткен исимлерге къошулгъан ялгъамалар сингармонизмнинъ къалын-инджелик, дудакълылыкъ къаиделерине эсаслана: ат-ым, иш-им, ун-ум, юн(ь)-юм.
„ь” йымшакълыкъ ишаретииле биткен исимлерге мулькиет ялгъамасы къошулса, „ъ” тюшюриле.
М е с е л я: козъ — козюм, козюнъ, козю; чёль — чёлюм, чёлюнъ, чёлю.

Эки эджалы исимлернинъ базыларына мулькиет ялгъамасы къошулгъанда, экинджи эджадаки созукъ сес тюшюриле биле: бурун — бурну, ресим — ресми, огъул — огълу.
-й сесинен биткен исимлерге мулькиет ялгъамалары къошулгъанда, созукъ сеслер озюнинъ йотлашкъан чешитлерине чевирилелер: той — тоюм, тоюнъ, тою; къой — къоюм, къоюнъ, къою.
И х т а р: йотлашкъан чифтлери олмагъан сеслерде -й арифи тюшюрильмей: чай — чайым, чайынъ, чайы.

-п, -к, -къ тутукъларынен биткен исимлерге мулькиет ялгъамалары къошулса, бу сеслер озь янъгъыравукъ чифтлерине чевирилирлер (бир эджалы сёзлерден гъайры: сап— сапы, ат — аты, топ — топу).
М е с е л я: мерекеп — мерекебим, мерекебинъ, мерекеби; сенек — сенегим, сенегинъ, сенеги; чанакъ — чанагъым, чанагъынъ, чанагъы; себеп — себеби, себебинден.

Вазифе 1
Бу сезлерни келишлернен тюрлендиринъиз

Вазифе 2. Берильген шиирни окъунъыз. Мулькиет ялгъамасы иле кельген исимлерни
сечип язынъыз. Бу ялгъамаларнынъ язылувы насыл имля къаиделерине бойсуна?
МЕКТЕБИМ
Бильги чокърагъы,
Азиз мектебим.
Пек кенъ къучагъынъ,
Севем сени мен.
Чешит тюрлю илим
Бересинъ манъа.
Мен ичюн олдынъ
Экинджи ана.
Билем, берерсинъ
Даа чокъ бильги.
Хызмет этерим
Бильгинънен ильге.
(Л. Сулейман)