Пирĕн тăрăхри йывăçсем

Тупмалли:
1.Ум сăмах.
2.Чăваш вăрманěсем.
3. Вăрманти йывăçсем:
-вĕрене
-хыр
-чăрăш
-хурăн
-шĕшкĕ
-лиçван
-ăвăс
4. Вăрман тăшманěсем.
5. Сыхлавçисем.
6. Йывăçсен пěлтерěшě.
7.Пěтěмлетÿ.

Ум сǎмах
Чǎваш çěрĕ-шывě пысǎк лаптǎк йышǎнмасть пулин те, вǎл тĕрлĕ ÿсен-тǎранпа пуян. Пирěн мǎн асаттесем куçса киличчен кунти çěрсене пĕтĕмпех чǎтлǎх вǎрмансем хупласа тǎнǎ.Халĕ вěсем сахалланса юлнǎ, ытларах Сǎр тǎрǎхĕнче ÿсеççě. Вǎрмансенче 70 тěрлě йывǎçпа тěм тěл пулать. Йěпреç, Пǎрачкав, Çěмěрле районěсенче ǎвǎс, хурǎн вǎрманĕсем, хутǎш вǎрмансем ытларах ÿсеççě.

Чăваш вăрманĕсем
1. Чăваш Республики вăрмансемпе пуян.
2. Ĕлĕк-авал çĕрĕн пысăк пайне вăрман
йышăннă.
3. Вăрман строительство материалĕ
парать.
4. Вăрман çĕр питне çырма-çатра çурса
пĕтересрен хÿтĕлет, хĕвеллĕ çанталăкра
кислород кăларать.
5. Чăвашра вăрман лартас енĕпе нумай
тăрăшнă çынсенчен пĕри вăл - Бронислав
Ильич Гузовский (1860-1914) ученăй –
вăрманçă.

Вăрманти йывăçсем.
Пирĕн вăрманта тĕрлĕрен йывăç
ÿсет: вĕрене, хыр, чăрăш, хурăн,
шĕшкĕ, лиçван, ăвăс, юман, çăка,
пилеш, палан, хурама тата
ыттисем те.

Клён - вĕрене
Вĕрене хутăш вăрманта ÿсет. Вăл вăрăран ĕрчет. Пирĕн енче тĕрлĕ вĕрене ÿсет: шĕвĕр çулçăлли, уйри, тутар, америка вĕрени текенни. Çÿллĕш 30 метра çитет. Сивĕрен хăрамасть. Унăн тĕшши те çирĕп. Вĕренене парксенче, кÿлĕсемпе пĕвесем хĕррине лартаççĕ. Вĕрене чечекре чухне ун çине хуртсем лараççĕ. Унăн сĕткенĕнче 2-5% сахăр пур.

Сосна — хыр
Хырлăх та хăйне май илемлĕ. Хыр хăйăрлă, торфлă – шурлăхлă вырăнта ÿсет. Хырлăхра самай тĕттĕм. Сывлăхшăн усăллă сухăр тата хăйне евĕр çĕр шăрши сăмсана кăтăклать. Хырлăхра шăп. Хыр 100(çĕр) çул ÿсет.

Ель — чăрăш
Чăрăш çÿллĕшĕ 20-50 метра, диаметрĕ 1 метра çитет. Ирĕкре çитĕнекен йывăç 15 çулта, куçарса лартни 25-30 çулта вăрă пама тытăнать. Йĕкелĕ 10-15 сантиметр тăршшĕ. Чăрăш тымарĕ çĕр айне тарăнах каймасть, ытларах çиелте саланать. Вăл тĕттĕмлĕхрен, сивĕрен хăрамасть,а нчах кĕркунне иртерех, çуркунне кая юлса килнĕ сивĕпе аптрама пултарать.Чăрăш 200-300 çул, хăшĕ-пĕри 500 çула çитиччен пурăнать.
Çынсемшĕн чăрăш хисеплĕ йывăç шутланать. Петĕр патша йĕркене кĕртнĕренпех çĕнĕ çула чăрăш тавра кĕтçе илес йăла çирĕп упранать. Чăрăш тавра уява пуçтарăннă ачасене Хĕл Мучипе Хĕл Пике Çĕнĕ çул парнипе сăйлаççĕ.
Чăрăш тĕшши шурă çăмăл та çемçе. Унпа стройкăра, хут тата музыка инструменчĕсем тунă çĕрте усă кураççĕ. Чăрăш сухăрĕнчен тикĕт, скипидар, канифоль, йывăç уксусĕ, тир тумалли хуйăр хатĕрлеççĕ.

Береза-хурăн
Хурăн çулçăллă йывăçсен йăхĕнчен. Унăн çулçи вĕтĕ. Хурăн 25 метра çити ÿсет, диаметрĕ 80 сантиметр таран пулать. Вăл тĕрлĕ минераллă тăварпа пуян. 150 (çĕр аллă) çул пурăнать, хутăш вăрманта ÿсет. Хурăна хитришĕн аслă çул хĕррине лартаççĕ. Шупашкар – Канаш автомобиль çулĕпе чукун çула та хурăн илем кÿрет.
Хурăн папкинче 3,5-6 процент яхăн эфир çăвĕсем. Папкине вĕретнĕ шывпа пĕвер чирĕсенчен, шăмă сыпписем ыратнинчен сипленеççĕ. Хурăн хуппинчен карçинкка çыхаççĕ, тикĕт юхтараççĕ. Хурăнран сĕтел-пукан, фанера, паркет тăваççĕ.

Орешник — шĕшкĕ
Шĕшкĕ хутăш вăрманта та, кил-çурт таврашĕнче те ÿсет. Çулçи сарлака, çемçе тĕклĕ. Чечекки-курланкăра. Çимĕçĕ те унтах ÿссе çитĕнет.Вăл хытă хупăллă.Шĕшкĕ вăрăран,мăйăртан, хунав тухса ĕрчет.Вăл вунă-вуникĕ çултан ытла пурăнмасть, хăвăрт çĕрет.

Лиственница - лиçван
Лиçван-хыр-чăрăш йăхĕнчи йывăç. Пирĕн тăрăхра вăл ятарласа лартнипе çитĕнет. Республикăра ăна лартасси 50-60-мĕш çулсенче анлă сарăлнăччĕ.
Лиçван йывăçĕ лайăх авăнать, çирĕп, хытă, час çĕрмест. Унпа шыв айĕнчи сооруженисем, карап тума усă кураççĕ, сĕтел-пукан ăсталаççĕ.

Осина-ăвăс
Ăвăс вăрмансенче анлă сарăлнă йывăç. Вăл яштака та çÿллĕ. Вăл хăвăрт ÿсекен йывăç. Вăл çулçисем тухиччен чечеке ларать. Ăвăс 35 метр çÿллĕш ÿсет. 80-100 çул пурăнать. Вăл пахчасенче те хăвăрт ĕрчет. Унăн çулçисем çутă хăмăр, хура хĕрлĕ пулаççĕ. Ăвăсран валашка, вите (хлев), ещчĕк тунă.

Вăрман тăшманĕсем
Вăрмана пăхса тăмасан тĕрлĕ хурт-кăпшанкă, чир-чĕр хытă хавшатать.
Пăшисем те çамрăк йывăçсене сахал мар пĕтереççĕ.
Вăрманăн тепĕр хăрушă тăшманĕ вăл - пушар. Чăваш вăрманне 27 пушар станцийĕ сыхлать. 1972 (пин те тăхăр çĕр çитмĕл иккĕмĕш çулта) пушар 47пин гектар лаптăка сиен кÿнĕ, çав шутран 34пин гектар -Улатăрпа Йĕпреç тăрăхĕнче.
Туристсем, çынсем вăрмана вараласа хăвараççĕ, кирлĕ мар банкăсем пăрахса хăвараççĕ, йывăçсене касаççĕ, сăтăр тăваççĕ.
Чĕрĕ йывăçа каснăшăн штраф тÿлеттереççĕ (пĕр йывăçшăн 150 пинрен пуçласа 200 пин тенкĕ таран).

Сыхлавçисем
Чăваш республикинче 17 лесхоз, 70 лесничество.
Пирĕн çĕнĕрен йывăçсем лартсах тăмалла, сыхламалла, упрамалла.
Вăрмана хурт- кăпшанкăсенчен, пушартан, сиен тăвакансенчен сыхламалла.
Вăрман вăл-пирĕн пурлăх.

Йывăçсен пĕлтерĕшĕ
Вăрман этеме мĕнле кăна ырлăх памасть пуль! Вутă çунтарса пÿрте ăшăтаççĕ. Йывăçран хут-кăранташ, сĕтел-пукан, пÿрт-çурт, паркет тăваççĕ. Кашни йывăç хăйне майлă сиплĕ, усăллă. Унпа медицинăра та усă кураççĕ. Вăл сывлăша та тасатать, кирлĕ строительство материалĕ парать.