Ер Едіге жыры қандай тарихи мәліметтер береді

Оқу мақсаттары:
7.3.1.8 Қазақстан аумағындағы мемлекеттердің басқару жүйесінің ерекшеліктерін анықтау
7.3.2.5 тарихи оқиғалардың өзара байланысын анықтап, Қазақстан аумағында XIII-XV ғасырларда құрылған мемлекеттердің сыртқы саясатын түсіндіру
Тарихи концепт (фокус): себеп-салдар

Зерттеу сұрақтары:
Едіге жыры Ноғай Ордасы туралы қандай мәліметтер береді?
Едіге Ноғай Ордасының, ал Көшім Сібір хандығының негізін қалай қалады?

Жырдан үзінді. Сыпыра жырау мен Жанбай би Едігеге келіп сөйлейді:
Едіге сұлтан ер, – деді,
Артыңнан келдім мен, – деді,
Кідірші батыр сен, – деді.
Тоқтамыстай залымды
Түсіріп тақтан қояйық.
Тоқтамыстай залымның
Басын кесіп алайық,
Жоқ қылып оны, жояйық,
Орнына сізді қояйық…
- Жырда қандай мәлімет бар?
Бұл үзіндіде қандай тұлғалардың есімдері кездеседі?
Сыпыра жырау мен Жанбай би Едігеге қандай ұсыныс жасайды?

Жыр туралы не білеміз?
Эпостың басты кейіпкерлерінің Алтын Орданы 18 жыл билеген Тоқтамыс хан, 20 жыл бойы оның билік тұтқасын ұстаған Едіге, әлемге әйгілі жиһангер Ақсақ Темір, Нұраддин сияқты дүниежүзіне танымал тұлғалар. Жыр Алтын Орда тарихынан құнды мәліметтер береді.
Қазіргі күні «Едіге» жырының оңтүстіктегі Түрікмен, Өзбек Республикаларынан бастап, Сібір татарларына дейінгі түркілер арасында барлығы, алыс шетел Түркия мен Румыния жерлеріндегі түркілерде сақталғаны айқын болып отыр. Елуге тарта нұсқасы бар. Олардың кейбіреулерінің көлемі 30 мың жолға жетеді.
Жырдың тарихи негіздерін ғылыми тұрғыдан саралап ашуға алғаш қадам жасаған қазақтың бір туар ғалымы Шоқан Уәлиханов еді.
https://adebiportal.kz/kz/news/view/21369

Моңғол империясы ыдырағаннан кейін құрылған мемлекеттер қатарында Ноғай Ордасы және Сібір хандығы да бар. Осы мемлекеттердің картадағы орнын және көршілес елдерді белгіле. Олар қандай қауіп-қатерге тап болды деп ойлайсың?

Бейнематериалды көріп, сұрақтарға жауап берейік
https://www.youtube.com/watch?v=qoJZAzECF2Y «Едіге батыр» туралы тарихи деректер / 15 апр. 2020

Сен білесің бе?
Көшім ханның өмірін зерттеуде тарихшы-ғалымдар М.Әбдіров, Ж.Артықбаев, Ө.Ахметовтардың көп еңбектенгені белгілі.
Сүзге сұлу аңыздарда Көшiм ханның сүйiктi әйелi, Шығай ханның қызы. Көшім хан оған арнап Ертiстiң бойынан Сүзге-Тұра қалашығын салдырған (қазiргi Ресейдегi Тобыл қаласының маңында).
ttp://aqiqat.kazgazeta.kz/news/11075
«Тірі ұста деп Жармақты,
Көшім хан айтты жарлығын.
Көрсетем деді жауызға
Кен дүниенің тарлығын.
Татар, қазақ, естектер,
Жармактың колын қырады.
Кұтылтпай тірі ешбірін,
Қылышпен бәрін турады.
Кетпесің деп тіріліп,
Қанжармен ішін жарады.
Жармақтың бес жүзжендеті
Түгел қаза табады.
Бізді қыр деп мұсылман,
Шақырган жоқ Жармакты.
Қайта олардан Көшім хан
Бейбіт жұртын қорғайды.».
М. Мағауин.

1-тапсырма. Ақпаратты оқулықтың 107-бетіндегі мәтіннен алып,
Ноғай Ордасы мен Сібір хандығының қалыптасуындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды талдап жаз.
Қорытынды ой__________________
Дескрипторлары:
Екі мемлекеттің кем дегенде 2 ұқсастығын анықтап жазады;
Екі мемлекеттің кем дегенде 2 ерекшелігін анықтап жазады;
Қорытынды жасайды.

«Екі жұлдыз бір тілек»
Өзара бағалау