Віртуальная кніжная выстава да 75-годдзя беларускага паэта, празаіка і перакладчыка Віктара Канстанцінавіча Гардзея

Віктар Канстанцінавіч Гардзей нарадзіўся 19 жніўня 1946 года ў вёсцы Малыя Круговічы Ганцавіцкага раёна. Як і ў большасці дзяцей пасляваеннага часу, яго маленства было няпростым. Галодныя пасляваенныя гады былі непараўнальна меншым няшчасцем для хлопчыка, чым страта маці. Пазней паэт прызнаваўся: “Успомніць бы матчыны вочы, згадаць бы, хто хлеба даваў“. Але сваякі і аднавяскоўцы не далі ў крыўду Віцю. Прытулак ён знайшоў у сям’і дзеда Сцяпана. Выхаваннем будучага пісьменніка займаліся, па яго ўспамінах, цётка Альжбета ды настаўнікі роднай Вялікакруговіцкай сярэдняй школы.

Значная заслуга ў развіцці літаратурнага таленту Віктара Гардзея належыць настаўніку рускай мовы і літаратуры Вячаславу Несцяруку. У 1963 годзе, калі Віця яшчэ навучаўся ў школе, ў газеце «Піянер Беларусі» было надрукавана яго першае апавяданне «Памылка».
Пасля заканчэння Вялікакруговіцкай сярэдняй школы (1964) Віктар Гардзей працаваў у мясцовым калгасе «Сцяг Леніна», а потым у ляхавіцкай раённай газеце «Будаўнік камунізму», з 1966 года – у ганцавіцкай раённай газеце «Савецкае Палессе». З 1983 года жыве ў Мінску, працаваў у часопісах «Беларусь», «Родная прырода», «Маладосць», «Полымя», «Вожык», у выдавецтве «Мастацкая літаратура». У 1984 годзе завочна скончыў факультэт журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта.

Творчы ўзлёт Віктара Гардзея як пісьменніка адносіцца да ганцавіцкага перыяду, калі ён працаваў у раённай газеце, якую на той час рэдагаваў вядомы журналіст і пісьменнік Васіль Фёдаравіч Праскураў – яго першы настаўнік і дарадца. Менавіта тады Віктар Гардзей выдаў свае першыя кнігі паэзіі «Касавіца» (1975), «Верасное палясоўе» (1978), «Засевак Радзімы» (1983). З 1979 года – член Саюза пісьменнікаў БССР, Саюза беларускіх пісьменнікаў, з 2006 года – у Саюзе пісьменнікаў Беларусі.

Пяру Віктара Гардзея належаць таксама паэтычныя зборнікі:
«Незабудкі азёр» (1985), «Узрушэнне» (1988), «Дзікая пчала» (1994), «Зялёныя дажджы» (1997), «Межань» (1999), «Трыадзінства» (2010).

Адметнай рысай гардзееўскай лірыкі з’яўляецца замілаванасць краявідамі малой радзімы, многія яго творы напісаны менавіта на рэгіянальным матэрыяле Берасцейшчыны. У сваіх вершах паэт звяртаецца да вясковага пейзажу з яго тыповымі для Палесся разгалінаваннямі: лясным, рачным, лугавым. Аб гэтым выразна сведчаць назвы твораў: “Крыніца булькае бруіста…”, “Так зелена поле рунела…”, “У пушчы”, “Свіцязь”, “Слёзкі лугавыя”, “Малінавае лета”, “Незабудкі азёр”, “Лотаць”. Акрамя пачуцця захаплення пейзажамі Ганцаўшчыны, адметнасцю пейзажнай паэтыкі з’яўляецца адзінства аўтара, лірычнага героя з акаляючым асяроддзем — жывёльным і раслінным светам прыроды. Прылёт буслоў, сімвалаў беларускага Палесся, на думку паэта, нясе землякам толькі шчаслівыя імгненні: “будзь хлебны год, будзь ураджайны!“. Лірычнаму герою вершаў В. Гардзея прыемна ўсведамляць свае гарманічныя ўзаемаадносіны з прыродай. Зязюля яму прадказвае ўдачу, а, у сваю чаргу, лірычнаму герою радасна слухаць перапёлачку ў “зялёнага жыта разлівах“. Ён аберагае гняздо жаўранкаў, не дазваляючы там сабе, згодна з павер’ем, загаварыць ці пасмяяцца, каб не выдаць малечу кажану: “гнязду дабро вяшчую“.

Талент пісьменніка заззяў новымі фарбамі пасля з’яўлення ў друку ягоных апавяданняў, аповесцей, раманаў, якія склалі кнігі “Дом з блакітнымі аканіцамі” (1984), “Карані вечнага дрэва” (1988), “Уратуй ад нячыстага”(1992), «Ці то грэбля, ці то гаць», «З мінулага не вяртаюцца…», трылогія «Аселіца ў басейне Чорнага мора», раман «Бедна басота» (2003). і інш. Героі гэтых твораў і хлопчык-сірата пасляваенных гадоў, і нашы сучаснікі, якім неабыякавы лёс краіны, яе будучыня, і тыя, хто перашкаджае паступальнаму руху грамадства.

Вельмі цікавая і самабытная проза В. Гардзея – надзіва псіхалагічная, прасякнутая нязменным гумарам. Ужо ў аповесці “Дом з блакітнымі аканіцамі”, якая дала назву першай аднайменнай кнізе, выразна выявілася адметнасць таленту празаіка: пісаць пра тое, што стала дарагой часткай аўтабіяграфіі. Кнігай “Карані вечнага дрэва” В. Гардзей паказаў, наколькі добра ён ведае жыццё і ўмее са шматлікіх фактаў выбіраць тое, што заслугоўвае пільнай пісьменніцкай увагі. Раман “Бедна басота” створаны на блізкім аўтару матэрыяле. У ім аўтар не абыходзіць праблемы, якія ў савецкі час далікатна абміналіся – першыя гады калектывізацыі на Заходняй Беларусі. В. Гардзей узнаўляе жыццё заходнебеларускай вёскі пасляваеннага часу. За кнігу прозы “Уратуй ад нячыстага” (1992) В. Гардзею прысуджана Літаратурная прэмія імя І. Мележа.

І для юных чытачоў В. Гардзей піша з зайздросным пастаянствам. На яго рахунку вершаваныя кнігі: “Чырвоны грабеньчык” (1976), “На арэхавай палянцы” (1982), “Коцікі на вярбе” (1988), “Мой тата – трактарыст” (1989), “Зай, які лічыў варон” (1991), “Зайкава балалайка” (1998), «Сарочына цырульня» (2013).

Таленавітыя вершы В. Гардзея добра ведаюць і любяць дзеці, яны прасякнуты нязмушаным гумарам, назіральнасцю аўтара, жыццялюбствам і тонкім адчуваннем свету, што адразу бярэ ў палон чытача. Чытанне яго вершаў і вершаваных казак заўсёды вясёлае і пазнавальнае, а, значыць, несумненна карыснае. Часцей за усё асноўнай тэмай з’яўляецца тэма роднай прыроды і працы чалавека. Акрамя вершаў кожны маленькі чытач можа знайсці на старонках дзіцячых кніжак В. Гардзея і небыліцы, і пацешкі, і вясёлыя жарты, і іншае.
У 2013 годзе выйшла кніга В. Гардзея «Мудры воран». Адрасаваная яна дзецям малодшага і сярэдняга школьнага ўзросту. У ёй паэтычнай мовай узноулены самыя цікавыя легенды і паданні з надзвычай багатай фальклорнай спадчыны беларускага народа. Многія творы маюць міфалагічны і чарадзейны змест, асобны раздзел склалі народныя прымхі, павер’і, казкі, звязаныя з жыццём звяроў і птушак, прыроды наогул.
Кнігі В. Гардзея для дзяцей напісаны паводле ўласнага досведу і вопыту аўтара, яны нясуць у сабе вялікі пазнавальны і выхаваўчы патэнцыял.

Асобна хочацца вылучыць двухтомнае выданне пісьменніка, якое пабачыла свет у 2008-2010 гадах чатырохтысячным тыражом, “Малую дзіцячую Чырвоную кнігу”. Гэта ўнікальны, маляўніча, з густам аформлены твор, свайго роду сапраўдны шэдэўр. Падобных яму ў Беларусі дагэтуль не было. Ён спалучае ў сабе паэзію і прозу, цікавыя энцыклапедычныя звесткі і здзіўляючую назіральнасць, навукова-кампетэнтную дасведчанасць аўтара аб рэдкіх і знікаючых відах дзікіх жывёл, птушак, земнаводных (1-ы том) і раслінах, занесеных у Чырвоную кнігу Беларусі (2-гі том), у даступнай форме апавядае пра іх. Але не толькі ў гэтым каштоўнасць кнігі. Найгалоўнейшая яе мэта – прывіць дзецям любоў да непаўторнай прыроды роднага краю і, зрэшты, да маці-Беларусі.

У 2020 годзе выдавецтва «Народная асвета» выпусціла кнігу В. Гардзея «Птушка года Беларусі, 2000 - 2020», у якой аўтар змясціў свае вершы і замалёўкі пра ганаровых птушак нашай блакітнавокай радзімы.
Кніга створана з нагоды і ў падтрымку аднайменнага прыродазнаўчага конкурсу, які з 2000 г. праводзіць грамадская арганізацыя "Ахова птушак Бацькаўшчыны". Кожны год выбіраецца адзін від птушак, на якім сканцэнтроўваецца асветніцкая і ахоўная дзейнасць. Вершы і замалёўкі пра ганаровых птушак Беларусі суправаджаюцца шматлікімі фотаздымкамі вядомых беларускіх фатографаў.
Адрасуецца чытачам сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту, настаўнікам, бацькам, усім, хто адчувае адказнасць за прыродныя скарбы сваёй Радзімы, каго цікавяць экалогія і культура Беларусі.

Плённа працуе творца і ў галіне перакладу, пра што сведчыць том казак народаў Еўропы “Хрустальны калодзеж”, які папоўніў серыю “Бібліятэка замежнай дзіцячай літаратуры”; раман Г. Флабэра “Саламбо”, што пабачыў свет у серыі “Школьная бібліятэка”. Для выдавецтва “Юнацтва” В.К. Гардзей пераклаў раман Р. Стывенсана “Чорная страла”, Э. Гофмана “Шчаўкунчык і мышыны кароль”, шэраг твораў з кнігі “Казкі братоў Грым”, паасобныя казкі Х. Андэрсена, Ш. Перо і інш.

У 2014 годзе выйшла кніга літоўскага аўтара Яронімаса Лаўцюса «Азбука бяспекі» у вершах для дзяцей. На беларускую мову яна была перакладзена В. Гардзеем. У кнізе расказваецца аб правілах бяспекі дзяцей, аб тым, што яны павінны ведаць аб правілах паводзінаў дома, на вуліцы, у дарозе, на прыродзе. Кніга дапаможа дзецям лепш зразумець і засвоіць асноўныя прынцыпы бяспечных паводзін. Акрамя гэтага, кніга будзе выдатным дарадцам і памочнікам настаўнікам, выхавацелям, бацькам – усім, хто клапоціцца аб здароўі дзяцей.