Kontrola i bezradność społeczna. Wykład 11-12

POCZUCIE SPRAWSTWA
White i jego motywacja kompetencji
[Zmiany następujące w kolejnych stadiach rozwoju człowieka polegają na poszerzaniu sfer wpływu w środowisku fizycznym i społecznym].
Skuteczność – esencja rozwoju osobowości
deCharms i jego koncepcja źródła i pionka

Badania Langer i Rodin jako przykład doniosłości sprawowania kontroli
Badania w domu starców (91 osób)
(1) Grupa z możliwością wpływania na swój los
(2) Grupa z zapewnieniem badanym pensjonariuszom pełnego komfortu przy braku kontroli
(3) Grupa kontrolna

Grupa 1 (kontrola)
Decyzje o umeblowaniu pokoi
„Jesteście odpowiedzialni za informowanie nas o wszystkich nieprawidłowościach”
Jesteście odpowiedzialni za rozwój roślinki, która dostajecie w prezencie
W czwartki i piątki będą wyświetlane filmy – zdecyduj czy chcesz i kiedy chcesz…

Grupa 2 (komfort)
Uczynimy wszystko, by Wasze pokoje były jak najlepiej i jak najsensowniej umeblowane.
Pielęgniarki będą dbały o wszystko
Roślinki, które dostaliście w prezencie personel ustawi w waszych pokojach i będzie o nie dbał.
W czwartek i piątek będziemy wyświetlać filmy. Poinformujemy Cię kiedy masz przyjść…

Grupa 3 (kontrolna)
Żadnych oddziaływań

Różnice między ankietą wstępną a ankietą wypełnianą po 3 tygodniach : samoocena

Oceny dokonywane przez personel

Śmiertelność badanych po 18 miesiącach
15% z grupy „kontrola”
Po 30% z grup „komfort” i kontrolnej

POCZUCIE ZEWNĘTRZNEGO vs. WEWNĘTRZNEGO UMIEJSCOWIENIA KONTROLI
JULIAN ROTTER
- przekonania powstają na drodze generalizacji doświadczeń
- raczej zabarwiają niż determinują przekonania o możliwości kontrolowania konkretnych sytuacji

Przykłady alternatywnych twierdzeń ze skali Rottera:
(2A) Wiele przykrych rzeczy jest częściowo spowodowanych pechem
(2B) Nieszczęścia, jakie zdarzają się ludziom są wynikiem popełnianych przez nich błędów
(23A) Nie mogę pojąć czym kierują się nauczyciele, wystawiając mi oceny
(23B) Moje oceny zależą bezpośrednio od tego, jak dużo się uczę

Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu poczucia kontroli wzmocnień
Hazard – raczej unikanie, racjonalność, brak biasów
Aktywność polityczna – większa (wybory, protesty, marsze)
Większa skuteczność w przekonywaniu innych, mniejsza podatność na perswazję ze strony innych.
Palenie tytoniu
Motywacja osiągnięć
Konformizm

Rodzice ludzi o wewnętrznym umiejscowieniu poczucia kontroli
Bardziej czuli
Bardziej konsekwentni w egzekwowaniu dyscypliny
Bardziej nastawieni na uczenie dzieci odpowiedzialności za własne czyny
Mniej autorytarni, mniej restrykcyjni

Badania Sims & Baumann 1972
Śmiertelność w czasie tornado w Alabamie i Illinois związana z LOC!!!!!
Częstość używania prezerwatyw (badania Sun)

Burger: pragnienie kontroli
Pragnienie kontroli jako zmienna sytuacyjna i indywidualna
Wzorzec A zachowania i negatywne konsekwencje nadmiernej potrzeby kontroli

MOTYWACJA OSIĄGNIĘĆ
Hipotetyczna tendencja do osiągania sukcesu (Ts)
Ts = Ps (prawdop. sukcesu) x Ws (jego wartość)
Ws = (1-Ps)
Ts = Ps x (1-Ps)
Ts osiąga wartość maksymalną przy Ps = 0,5

Tendencja do unikania porażek (Tp)
Tp = Pp (prawd. porażki) x Wp (ujemna wartość niepowodzenia)
„Im pewniejszy sukces (łatwiejsze zadanie), tym większe poczucie klęski w przypadku porażki: Wp = - Ps
Oczywiście: Ps = 1 – Pp
Tp = Pp x – (1 – Pp)
Tp osiąga maksimum przy Ps=0,5 (a więc przy zadaniach średnio trudnych)

Iluzja kontroli
Zdarzenia kontrolowalne i niekontrolowalne
Paradoks Pascala

Paradoks Pascala

Kształtowanie poczucia sprawstwa
Doświadczanie własnej skuteczności
Komunikaty werbalne

Wyuczona bezradność
Pierwotna koncepcja Seligmana
Faza treningowa – pies jest poddawany wstrząsom elektrycznym, których nie może uniknąć, ani przed nimi uciec
Faza testowa – pies umieszczany jest w skrzynce wahadłowej (pudło przedzielone przegrodą na dwie połowy)

Klasyczny eksperyment z 24 psami
(1) Grupa ucieczki
(2) Grupa bez możliwości ucieczki
(3) Grupa kontrolna
W grupach 1 i 2 psy w uprzężach z płytami koło głowy. Dotknięcie głowa płyty w grupie 1 – wyłączenie prądu. Psy w grupie 2 nie mają możliwości wyłączania prądu, ale są sprzężone z psami a grupy 1

Średni czas ucieczki w skrzynce wahadłowej i procent psów, które pozostały bierne

Deficyty bezradnościowe
Poznawcze (utrudnienie w nabywaniu asocjacji reakcja-wzmocnienie)
Motywacyjne (zmniejszenie motywacji do emitowania nowych reakcji dowolnych)
Emocjonalne (lęk a potem depresja)

Ogólność zjawiska wyuczonej bezradności
Psy, koty
Myszy, gołębie, złote rybki
Ludzie
Także przy bodźcach pozytywnych (pożywienie)

Wyuczona bezradność i życie
Bycie dobrym pacjentem w szpitalu = bierność, uległość i rezygnacja z jakiejkolwiek kontroli (ufaj lekarzowi) – takie są oczekiwania i pacjentów i lekarzy.
Filkenstein i Ramey (1977) eksperyment z niemowlakami, które mogły (vs. nie mogły) ruchami głowy sterować obrotami zawieszonej nad łóżeczkiem zabawki
Te, które nie mogły nie opanowały tej umiejętności, (gdy już potencjalnie mogły).

Chorpita & Barlow (1998)
„Wczesne doświadczenie ograniczonej kontroli może sprzyjać stylowi poznawczemu sprzyjającemu interpretowaniu zdarzeń w kategoriach zagrożenia (vs. wyzwania) oraz podatności na lęki”

Inne ujęcia bezradności
Ujęcie atrybucyjne
Przypisywanie niepowodzenia czynnikom stałym (jak brak zdolności) warunkiem wystąpienia bezradności
Model sugestywny, ale … nietrafny w świetle badań empirycznych
Bezradność jako wyczerpanie poznawcze (model Kofty i Sędka)

Faza testowa
Unikanie przykrych dźwięków poprzez wciskanie odpowiedniego przycisku (jednego z trzech) w odpowiedzi na pojawiające się sekwencje światełek.

Egotystyczny model bezradności (propozycja Frankela)
Faza treningowa: zadanie trudne w dwóch grupach eksperymentalnych, łatwe - w grupach kontrolnych
Faza testowa: zadanie przedstawiane bądź jako równie trudne, jak w fazie pierwszej, bądź – wyraźnie trudniejsze
DEFICYTY największe w grupie eksperymentalnej, dowiadującej się, że czeka ją podobnie trudne zadanie

Wyuczona… zaradność
Seligman i Maier
Najpierw psy w uprzęży z możliwością ucieczki od uderzania prądem
Następnie: warunki w uprzęży bez możliwości ucieczki
Finalnie: skrzynka wahadłowa
Jeśli organizm NAUCZY się własnej skuteczności, to późniejsze niepowodzenia nie wyuczają go zbyt łatwo bezradności

Kontrola i odpowiedzialność: Model Rothbauma
Kontrola silnie związana z odpowiedzialnością
Dwa wyjątki: rozproszenie odpowiedzialności i depresja
Wystarczalność i konieczność

KONIECZNIOŚĆ
WYSTARCZALNOŚĆ to zdolność działającego podmiotu do wywołania lub wstrzymania jakiegoś zdarzenia.
KONIECZNOŚĆ to brak takiej wystarczalności u innych ludzi

John obserwuje tonącego …

Informacja o wielkości wystarczalności ma większy wpływ na sąd o kontroli niż odpowiedzialności.
Informacja o wielkości konieczności ma większy wpływ na sąd o odpowiedzialności

W depresji spostrzeganie niskiej wystarczalności innych implikuje spostrzeganie własnej wysokiej konieczności
Rozproszenie odpowiedzialności wiąże się ze spostrzeganiem wysokiej wystarczalności innych ludzi

Rezygnacja z kontroli osobistej
PRZYKŁADOWE PERSPEKTYWY:
Burger – różnice indywidualne w nasileniu potrzeby sprawowania kontroli
Miller – hipoteza minimaksowa
Egotystyczne podstawy rezygnacji ze sprawowania kontroli

Paradoksalne konsekwencje
iluzji kontroli
Losowanie pytań dla innych
Czy chcesz rzucać kostką?
Sukces: Jeśli Ci się uda - klasa pójdzie do kina vs: Jeśli Ci się nie uda – klasa przyjdzie w sobotę pisać specjalny sprawdzian.
Niezależnie od tego sukces- tylko 6 vs. od 2 do 6

Unikanie osobistego wpływu na zdarzenia kontrolowalne
Hipoteza minimaksowa S. Miller: Ludzie zorientowani są przede wszystkim na uniknięcie maksymalnego zagrożenia
Badanie: pierwsza faza: badany i partner testowani w szybkości reagowania na bodźce. INFORMACJA ZWROTNA: JESTEŚ LEPSZY, JESTEŚ GORSZY, JESTEŚ TAKI SAM.
Faza druga: wybierz kto weźmie udział w drugiej części, jeśli porażka = karanie prądem was obu

Eksperyment Burgera i wsp.
Kto ma pobrać krew z Twojego palca?
75% - eksperymentator; 25% - ja sam
Kto ma pobrać krew: ty, czy twój kolega?
62% - ja; 38% - kolega
Silny związek decyzji ze skalą pragnienia kontroli Burgera i Coopera

Strube i Berry: analogiczne efekty dla uzyskiwania korzyści
Eksperyment: FAZA (1) test wiadomości + informacja zwrotna o kompetencjach badanego i jego partnera (+, -, =)
FAZA (2) Nagrody za najlepszy wynik w 25 zadaniach – kogo do ilu zadań desygnujesz ?
Różnice międzypłciowe – kobiety chętniej rezygnują wyłącznie z kontroli nad bodźcami awersyjnymi