Badania proweniencyjne

Czym jest proweniencja
Proweniencja to wedle definicji sformułowanej w Kodeksie Etyki ICOM dla Muzeów: „pełna historia przedmiotu, zawierająca także informacje o dziejach tytułu prawnego do niego, od czasu jego wytworzenia lub odkrycia, dzięki której można ustalić jego autentyczność i stan własnościowy”.

REKOMENDACJE DO PROWADZENIA BADAŃ PROWENIENCYJNYCH
Korzyści dla muzeów
Badania w dziedzine mecenatu państwowego
Potwierdzenie lub wykluczenie autentyczności obiektu
Weryfikacja obiektów trafiających do muzeów

Aspekty prawne proweniencji
Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. 1997 nr 5 poz. 24). Artykuł 34 nakłada na muzeal-ników obowiązek przestrzegania norm etyki zawodowej, a zwłaszcza zakazuje podejmowania działań na szkodę muzeum. Brak, czy zaniechania w dziedzinie badań proweniencyjnych skut-kować może wymiernymi negatywnymi skutkami dla macierzystej placówki.

Konferencja waszyngtońska 3 Grudnia 1998
Zapisy te dotyczą szczególnej grupy zabytków, mianowicie dzieł sztuki skonfi skowanych przez nazistów
Depozyty wojenne 1939–1945
Składnice poniemieckie i muzealne 1942–1951

Akcja rewindykacyjna 1945–1956
Amerykańska strefa okupacyjna
Brytyjska strefa okupacyjna
Sowiecka strefa okupacyjna
Rewindykacja z Czechosłowacji
Austria

PODSTAWOWE METODY BADAWCZE
Ustalanie proweniencji dzieła sztuki winno zawsze opierać się na trzech poniższych filarach:
1. Analiza źródeł.
2. Analiza oznaczeń własnościowych.
3. Analiza konserwatorska obiektu.

Archiwalia
archiwalia muzealne: księga inwentarzowa, księga wpływów/zakupów, depozyty, karty obiektu, dokumentacja wystaw czasowych
dokumentacja konserwatorska,
dokumentacja nabycia obiektu (rachunki, umowy, korespondencja)
archiwalia osób prywatnych, np. umowy darowizny/sprzedaży, akty notarialne, dokumen-ty ubezpieczeniowe.

Bibliografia
katalogi wystaw i zbiorów
katalogi aukcyjne
wzmianki w ówczesnej prasie dotyczące wystaw nowych nabytków, darowizn do muzeów
monografie artystów (często w przypadku publikacji przedwojennych z podanymi danymi ówczesnego właściciela)
encyklopedie i słowniki sztuki
wspomnienia, pamiętniki muzealników, ludzi kultury, żołnierzy
przewodniki po miastach lub konkretnych instytucjach.

Ikonografia
fotografie w przedwojennych publikacjach i prasie
ryciny w prasie
fotografie i negatywy ze zbiorów muzealnych, archiwalnych, urzędów konserwatorskich, placówek naukowych, zbiorów prywatnych
rysunki
fotografie i szkice z dokumentacji konserwatorskiej.

Narzędzia internetowe
serwisy monitorujące rynek dzieł sztuki
Narodowe Archiwum Cyfrowe i archiwa innych krajów
biblioteki cyfrowe
serwisy poświęcone proweniencji i sztuce zrabowanej.

Analiza oznaczeń nanoszonych na obrazach
Klasyfikacja oznaczeń:
Oznaczenia własnościowe- zawierają informację na temat właściciela obiektu
Oznaczenia ewidencyjne- wiąże się z inwentarzem muzealnym

Formy znaków własnościowych
Nalepki papierowe
Napisy

Pieczęcie
zawieszki papierowe

Sposoby nanoszenia inskrypcji
pośrednie: – białe lub kremowe papierowe nalepki, na których nanoszono oznaczenia za pomocą atramentu, tuszu bądź ołówka, farby lub tuszu przy użyciu szablonu; druku; techniki mieszanej; – zawieszki papierowe mocowane za pomocą sznurka, wzmocnione metalową obręczą, z tekstem drukowanym
bezpośrednie, nanoszone na podłoże: – napisy odręczne nanoszone farbą, atramentem, tuszem, ołówkiem, kredką; szablon; – pieczęcie nanoszone farbą lub tuszem.

BADANIA PROWENIENCYJNE SZTUKI SAKRALNEJ
W zasobach parafialnych należy zwrócić uwagę na:
wizytacje
kosztorysy
umowy
rachunki
kroniki parafialne, zakonne itp.
spuścizny po duchownych, korespondencję.

Oględziny obiektu
Do informacji przydatnych w ustaleniu pochodzenia dzieła najczęściej należą:
sygnatury artystów,
oznaczenia warsztatów i firm
inskrypcje fundacyjne
inskrypcje związane z konserwacją obiektu (sygnatura konserwatora lub inskrypcja określająca okoliczności restauracji),
oznaczenia składów lub sklepów z dewocjonaliami w przypadku wyposażenia wykonywanego seryjnie
podpisy pamiątkowe

Dokumentacje konserwatorskie
Dokumentacja konserwatorska wykonywana jest zazwyczaj w trzech egzemplarzach przeznaczonych dla:
właściwego wojewódzkiego urzędu konserwatorskiego
właściciela obiektu
wykonawcy prac

Oględziny i badanie obiektu
Dokonując oględzin i badania obiektu, należy poszukać wszelkich oznaczeń własnościowych lub śladów po ich usuwaniu
Należy poszukać pozostałości po sposobie i miejscu ekspozycji
Trzeba przeanalizować stan zachowania obiektu, określić przyczyny zniszczeń i w miarę możliwości zlokalizować je w czasie
Dużą wagę należy przyłożyć do analizy ingerencji konserwatorskich
Warto przyjrzeć się wszystkiemu, co zastanawiające albo nietypowe w wyglądzie obiektu
W miarę możliwości należy wykonać profesjonalne badania konserwatorskie

Zmiany w parametrach obiektu
W przypadku dzieł sztuki oprawianych w ramy często różnice w wymiarach pomiędzy danymi historycznymi a stanem faktycznym mogą wynikać ze sposobu wykonywania pomiaru. Ten sam obiekt zmierzony w świetle ramy będzie po rozramieniu wyższy i szerszy o kilka centymetrów.
Na zmiany parametrów mogą rzutować także wcześniej przeprowadzone konserwacje. Klasyczny przykład zmiany formatu obrazu to rozprostowanie krajek, na których jest warstwa malarska, zagięcie nowych krajek albo zawinięcie części kompozycji celem jej zmniejszenia. Może wystąpić również obcięcie kromek – to działanie zazwyczaj zmusza do zastanowienia, czy zostały usunięte jedynie krajki czy również część kompozycji. W przypadku rzeźby może to być odcięcie uszkodzonej części np. przegniłej w wyniku działania wilgoci.
Zmiany parametrów mogą być wynikiem zmienionego sposobu ekspozycji lub jej miejsca

Analiza fotografii archiwalnej
W przypadku badań proweniencyjnych często niezbędna jest szczegółowa analiza archiwalnego materiału ikonografi cznego i konfrontacja jej wyników z obiektem fi zycznym celem potwierdzenia lub wykluczenia tożsamości badanych przedmiotów.
Analizowane materiały ikonografi czne powinny być możliwie „neutralne”, a więc pozbawione dodatkowej ingerencji człowieka. Dobrze jest, gdy są w postaci negatywów lub nieretuszowanych odbitek.
Za mniej wiarygodny przekaz ikonografi czny należy uznać dawne pocztówki. Oryginalną kompozycję zazwyczaj przerysowywała inna osoba, są więc one pozbawione ręki i gestu autora pierwotnego dzieła

Proweniencja w Polsce
Polskie zabytki w szwecji
Okres powojenny
Okres do 1989