Семен Данилов кун уобараьын хоьуйуута

Саха народнай поэта
Семен Петрович Данилов
Кун аайы санатык Чахчыны кордуоххэ,
Олохтон уоруоххэ, Корбуту сонуннук,
Кун аайы, сир аайы Диринник ойдуоххэ.

Мифологияттан билэрбитинэн, биьиги ебугэлэрбит куннэ сугуруйэллэрэ. Ол курдук, сахалар былыр-былыргыттан күнү батыһабыт. Саха омук ункуутэ - оһуокай - кун курдук тегурук туьулгэлээх, куну батыьа ханас диэки хааман ункуулэнэр.
Биллэр тюрколог ученай Николай Климович Антонов суруйбут: «…предки якутов как и другие тюркологические племена, в степную пору жизни были солнцепоклонниками, что у них были свои самобытные обряды поклонения богу-Солнцу…»

УЛЭ ААТА:
Семен Данилов кун уобараьын хоьуйуута
Сыала:
Семен Данилов хоьоонноругар
кун уобараьын туттууну быьаарыы
Сурун соруктар:
Туһааннаах литератураны коруу.
Семен Данилов хоьооннорун булуу, сыныйан аа5ыы.
Поэт хоьоонноруттан кун уобараьын ырытыы .
Тумук оноруу.

Поэт кун киирэр-тахсар кэмин таптыы корор. Торообут дойдубут кэрэ костуулээхтик кун куорэйэр сааскы, сайынны кэмигэр ойууланар.
Кун-дьол, сырдык дьуьулгэнэ.
Саха народнай поэта Семен Данилов куннэ анаммыт элбэх хоьоонноох. Холобур, «Сана кун», «Кун», «Кун сиригэр, оо, угус», «Кыьынны кун», «Кун аайы санатык» онтон да атыттар.
Семен Петрович Данилов хоһоонноругар күнү ойуулууругар маннык эпитеттэри олус элбэхтик туттар: кунду манан кулумурдэс кун,урун кун,кулумнэс кун,курулэс кун,манан кун,комус кун,кундэлэс кун уо.д.а.
Кини хоьоонноругар кун уобараьын араас суолта5а туттар:
1.Кун - халлаан сырдатааччытын быьыытынан:
Халын хаар хараарар,
Кун соруун уотуттан
Тон буор сылыйар,
Оччо5о ол буорга
Сиэмэ уьуктар. («Ырыа тахсыыта»,с.87)
Манна кун уотуттан тон сир сылыйарын, уунээйи уунэрин бэлиэтээн суруйбут.
Мин куну кербутум,
Мин манна ууммутум –
Бу налыы сыьыыбар,
Бу чаран аларбар.(£лµ³нэ эбэкэм)
Поэт наьаа учугэйдик куну корбутум диэн торообут сирин этэр.Бу хоьоон ырыа буолан билигин да ылланар, торообут дойдубутун таптыырга уорэтэр.
Поэт куну халлаан сырдатааччытын быьыытынан ордук элбэхтик маннык суруйбут: кун тахсыыта,кун ылаарда, кун анныгар, кун саьар5ата, кун килбиэнэ, кун киириитэ.

2. Кун - сарсыардаттан киэьээннэ диэри кэм. Кун диэн биир суукка, хонук дэнэр.
Куннук - суукка бастакы анара. Сарсыарда уонна кунус.
Хонук - суукка иккис анара,киэьэ уонна туун.
С. Данилов бу бириэмэни элбэхтэ туойарын буллум. Холобур:
Кун аайы санатык
Олохтон уоруоххэ,
Кун аайы,
Сир аайы
Чахчыны кордуоххэ,
Корбуту сонуннук,
Диринник ойдуоххэ. (с.235)
Манна С.Данилов киьи кун аайы уорэ-кото,биирдэ бэриллэр оло5ун учугэйдик олорорго кыьаллыахтаа5ын ойдотон суруйар.
Тумулга хатын сэбирдэ5э
Ко5орон ситэн эрэрэ,
Корудьуос котор-кэ5э
Куннуктээн онно этэрэ. (Тоьо да таптаабат буолларгын» с.169)
Ол аата кэ5э куну быьа этэрин бэлиэтиир.
Поэт ордук элбэхтик туттубут:кун тура тура, куну куннуктээн, кунтэн кун, алта кун, иккис кун, куйаас кун, кун аайы, уьун кун, куну быьа.

3. Кµн - дьыл кэмэ.
Семен Данилов хоьоонноругар дьыл кэмин барытын ойуулаан кордорор.
Сайынны кун, кыьынны кун, сааскы кун, куьунну кун ураты костуулэрин кордорор.
Холобурдаатахха:
Кыьынны кун сынньалы,
Уоскуланы билиммэт:
Куутумэ уу нууралы,
Далбары да куутумэ.(Кыһы²²ыкµн) Поэт кыьынны кун тулуурдаах буолууну эрэйэрин ойдотон суруйар.
Поэт хоьоонноругар тэннээьини олус бэргэнник туттар: Таптаа, таптаа кун курдук
Таптаа сири,халлааны Чункук олох кэриэтин
Олорботох да ордук. (Таптаа)

4. Кун коспут суолта5а.
Туох эмэ ордук табыллар эбэтэр учугэй кэмэ.
Семен Данилов хоьоонноругар кун уобараьа коспут суолта5а туттуллара балайда костор:
Кун дьонун кенулун кемускээн,
Бу сиргэ кыргыспыт.
( Саха кордо5унэ,с.252)
Манна автор дьон туьугар кыргыспыттарын кэпсиир.Бар дьону- «кун дьоно» диэн куннэ тэннээн этэр.
Кун ийэ ииппит киьитин
Бар дьон таптыыр манна.
( Ийэбэр»,с.125)
Семен Данилов бу тылларынан хас биирдии киьиэхэ кун курдук киьи- ийэ баарын ейдетер.
Ийэ барахсан о5отун учугэйгэ уерэтэрин,иитэрин быьаарар.