مدیریت مراکز فرهنگی

مدیریت سازمانها و مراکز فرهنگی
دانشگاه علمی کاربردی
فرهنگ و هنر
تهیه وتنظیم
محسن اسدی

مقدمه
انسان امروزی و به تبع آن ملت‌ها و كشورها بیشتر از گذشته در معرض پيچيدگي‌ هستند. اما انسان اين عصر نسبت به گذشته، هوشمندتر و آگاه‌تر است و بر همين اساس نحوه مديريت و تعاملات انساني و كشورداري نيز مي‌بايست هوشمندتر، پيچيده‌تر و منطقي‌تر باشد. بدين دليل در نگاه كلان مديريتي بايد به اين رويكرد توجه داشته باشيم كه؛ درروش‌هاي مديريتي و شناخت عوامل مؤثر بر اداره صحيح و منطقي انسانها و كشورداري نياز به شناخت روشهاي جديد داريم.

اگر بپذيريم كه فرهنگ همچون دريايي است كه افراد را مانند ماهي در درون خود دارد و آنها را احاطه كرده است و يا آن را مانند كوه‌يخي بدانيم كه قسمت كوچكي از آن ديده مي‌شود، اين فرض مبين فضايي است كه در زندگي انسانها تنيده شده است و پيچيدگي‌هاي آن براي مدیریت شرايط ويژه‌اي را مي‌طلبد.

مديريت فرهنگي نیز به منظور شناخت و ادارة فرهنگ با همان نسبت‌ها دچار پيچيدگي و ظرافتهاي انساني و اجتماعي است.
شایان ذکر است که استقلال وموجودیت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشأت می‌گیرد و ساده‌اندیشی است که گمان شود که با وابستگی فرهنگی، استقلال درابعاد دیگر یا یکی ازآنها امکان‌ پذيراست.

مفهوم مدیریت
پدیده «اداره کردن» مربوط به روزگار اخیر نیست بلکه از دیرباز، بشر متوجه شده است که برای رسیدن به یک «هدف» لازم است به بسیج امکانات و رهبری این امکانات به سوی آن هدف مشخص اقدام کند.
مدیریت معادل واژه انگلیسی "Management" به مفهوم علم و هنر اداره کردن سازمانها به کار برده می‌شود.

بسیاری از نظریه‌پردازان و اندیشمندان، مدیریت را مهمترین رکن تحول و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی جوامع دانسته و براین اساس، برای رشد و توسعه آن، سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی کرده‌اند.
علم مدیریت در دنیای امروز، به سبب نتایج ارزشمندی که به کارگیری صحیح آن برای سازمانهای مختلف در پی داشته، از رشد و توسعه چشم‌گیری برخوردار شده است.
اهمیت مدیریت

مدیریت یعنی کارکردن با ديگران و به وسيله ديگران
مدیریت فرآیند به کارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد.
جرج موریس می‌گوید: مدیریت علم و هنر،هماهنگ کردن، رهبری و کنترل فعالیتهای دسته جمعی به منظور نیل به هدفهای مطلوب، با حداکثر کارایی تعریف کرد . (نقل از الوانی، 1369)
تعریف مدیریت

مديريت به منزله علم وهنر
بخشي از دانش مديريت از طريق آموزش فراگرفته مي شود، ولي بخشي ديگر از آن بايد ضمن کار(تجربی) آموخته شود .
به آن بخش ازمديريت که با آموزش فراگرفته مي شود ؛ «علم مديريت» وآن بخش که از طريق کسب تجارب و اندوخته ها و به کارگيري آنها در شرايط گوناگون حاصل مي شود ، «فن مديريت» گفته می شود.
هنرمدیریت ذاتی است
فن مدیریت تجربی است انجام مدیریت تلفیقی است
دانش مدیریت اکتسابی است

فراگیری مدیریت
اساساً دو روش برای یادگیری دانش مدیریت وجود دارد، اول از طریق آموزش وتحصیلات دانشگاهی، دوم درحین انجام کار، البته می توان ترکیبی از این دو روش را نیز به کار برد.
یادگیری مدیریت درحین انجام کار بکندی و تدریجی صورت می پذیرد و کافی نیست زیرا تأکیدعمده درواحدها برانجام کاراست نه آموزش مدیریت برای پرسنل.

افرادی هم که صرفا مدیریت را ازطریق آموزش فرا گرفته اند دراوایل کاردچاردلواپسی، دستپاچگی و استرس می شوند که این امرطبیعی بوده وبا گذشت زمان و تکراراز طریق آزمون وخطا احتمال موفقیت فرد افزایش می یابد. چنانچه مدیران تجربه کاری مفیدی نداشته باشند دراداره سازمان با مشکلات عدیده ای مواجه می شوند . پس مشخص میشود که نه آموزش به تنهایی مفید است و نه تجربه بلکه بایستی تلفیقی از هر دو باشد.

مهارت‌هاي مديريت
مدیرجدای ازبرخورداری از توانمندی‌های عام مدیریتی، می بایست درزمینه مهارت های ذیل نیز برخوردار باشد.
مهارت‌هاي فني: مهارت‌هاي فني از جمله مهارت‌هايي هستند كه براي انجام دادن فعاليت‌هاي تخصصي لازم مي‌باشند.
مهارت‌هاي مراوده‌اي: توانايي دراستقرارارتباط، درك مسائل و انگيزاندن افراد گروه.

مهارت‌هاي ادراكي : اين خصوصيات امكاني براي آنها ايجاد مي‌نمايد كه استراتژيك (آینده نگر بودن) فكر كنند واساس محكمي براي اتخاذ تصميمات جامع سازماني پايه‌ريزي نمايند.
مهارت‌هاي تشخيص و تحليل مسائل:
مهارت‌هاي تشخيص و تحليل مسائل مديران را قادر مي‌سازد كه بتوانند مشكلات خود را تعريف نموده، سپس علل احتمالي آنها را تشخيص داده و با تمركز بر مشكلات به حل آنها اقدام نمايند

نظریه ها وتئوریها درمدیریت
ا-نظریه کلاسیک ها
2-نظریه نئوکلاسیک ها یا روابط انسانی
3-نظریه های جدید ونوین

نظریه کلاسیک
به طورکلی نظریه کلاسیک براین فرض مبتنی است که افراد با انگیزه های مادی به کارمی پردازند وازفرصتهای بدست آمده استفاده می کنند وبرای به حداکثررساندن منافع شخصی خود دست به هرکاری میزنند.
نظریه کلاسیک یا سنتی به عنوان اولین نظریه مدیریت محسوب می شود که خود به سه گروه نظریه مدیریت علمی، نظریه اصول گرایان ونظریه بوروکراسی تقسیم شده است .

فردریک وینسلو تیلورمهندس مکانیک آمریکایی که سعی دربهبود کارایی صنعت داشت به عنوان مطرح کننده این نظریه درسال 1911میلادی کتاب اصول مدیریت علمی را منتشر ساخت.
وی دراین کتاب متذکر می گردد که "بهترآن است که هدف اصلی مدیریت، به حداکثررساندن کامیابی کارفرما وکارمند باشد".
تیلور که "پدر مدیریت علمی" نیز نامیده می شود، براین باور بود که بسیاری ازکارکنان هم عصرش، کمتر ازظرفیت واقعی خود کارمی کنند. او تصورمی کرد که این مسئله با اتخاذ فرآیند هایی منظم، مبتنی برهدایت و حمایت کارکنان توسط سرپرستان و ارضاء نیازها و انگیزه های پولی کارکنان قابل حل است.
نظریه مدیریت علمی

دردهه 1880میلادی تیلورمطالعات خود را درزمینه زمانسنجی وحرکت سنجی درواحدهای مستقل آغاز کرد. مشهورترین تجربه آغازین وی با جابه جایی مواد در کارخانه ذوب آهن سر و کار داشت که توسط افراد و به وسیله بیل انجام می شد. تیلور با بررسی این فعالیتها دو نتیجه ذیل را بدست آورد:

الف) اگر برای حمل مواد، درکنارهرتوده سنگ آهن، ذغال سنگ، یا گدازه (تفاله) آهن یک نفر قراربگیرد، کارآیی افزایش می یابد(البته در مقایسه باهنگامی که یک نفربخواهد همه آنها را بتنهایی جا به جا کند) به شرط آن که محوطه کارخانه به اندازه کافی بزرک باشد تا همه افراد بتوانند همزمان مشغول به کار باشند.

ب) استفاده از بیلهایی با اندازه های متفاوت، فراخور جا به جایی انواع توده های مواد، کارآیی را افزایش می دهد؛ به این ترتیب که از بیلهای کوچک برای جا به جایی سنگ آهن سنگین استفاده شود (به گونه ای که افراد دیرترخسته شوند) وازبیلهای بزرگ برای جا به جایی گدازه های سبکتر استفاده گردد (به گونه ای که بتوان مواد بیشتری را با حرکت جابه جا کرد) البته این کار تا زمانی مقرون به صرفه خواهد بود که قیمت بیل به اندازه کافی ارزان باشد؛ یعنی در مجموع از قیمت نیروی کار قابل صرفه جویی در جا به جایی مواد، به ازاء هر نفر در روز، کمتر باشد.

1- مدیریت باید علمی باشد:دراین اصل روش علمی جانشین روش تجربه و خطا می گردد. تیلور معتقد بود که با مطالعه علمی کار باید کوشید بهترین روش انجام کاررا پیدا و به صورت دستورالعمل به کارکنان ابلاغ کرد. مطالعه علمی کار، شامل حرکت سنجی و زمان سنجی وتعیین استانداردهای تولید وکارکرد براساس آن است.
2- انتخاب کارکنان باید اساس علمی داشته باشد: یعنی با استفاده از روشها و فنون علمی افرادی باید برای کار انتخاب شوند که مهارت و توانائیهای لازم برای انجام مؤثر و موفقیت آمیز آن را داشته باشند.
اصول مدیریت علمی از منظر تیلور

3- آموزش و تربیت کارکنان باید جنبه علمی داشته باشد.
4- روابط نزدیک و دوستانه و روحیه همکاری باید بین مدیریت و کارکنان وجود داشته باشد.
با توجه به این اصل کارومسئولیت باید به طورمساوی میان مدیران و کارکنان تقسیم شود.
برنامه ریزی و کارهای فکری را مدیران و کارهای جسمی را کارکنان انجام دهند.

دو نفر از افراد معاصر تیلور، یعنی فرانک ولیلیان گیلبرت (زن وشوهر آمریکایی ) به منزله پیشگامان مطالعه حرکت سنجی دریکی از بررسیهای مشهور خود توانستند تعداد حرکاتی را که کارگران ساختمان، هنگام بنایی انجام می دادند، کاهش دهند و بهره وری آنان را سه برابر کنند.

هنري فايول يك مهندس معدن فرانسوي بود كه بطورمستقل از جنبش مديريت علمي آمريكايي ، يك تئوري عمومي دربارة مديريت بازرگاني ارائه نمود.
قابل توجه ترين اثروي،كتابي تحت عنوان (( مديريت عمومي وصنعتي )) بود كه در سال 1925منتشر گرديد .
فايول دراين كتاب تلاش نمود به طبقه بندي وظايف مديريت بپردازد .
فايول برخلاف تيلورو پيروانش درمديريت علمي، پيش ازآنكه به مديريت فرآيندهاي منفرد بپردازد، بروظايف مديران ارشد تأكيد نموده است. ايده هاي فايول انعطاف پذيرتر از تيلور بوده و نگرش وي به مديريت داراي جذابيت خاصي مي باشد
نظریه اصول گرایان یاعلم اداره

اصول چهارده گانة فايول
1- تقسيم كار ، بگونه اي كه هركاري به حداكثر كارايي خود برسد
۲- تعيين اختيارات .
۳- نظم .
۴- وحدت فرماندهي ، بطوريكه يك مرئوس به بيش از يك رئيس گزارش نكند .
۵- وحدت رويه و اعمال تمامي كنترل ها از يك منبع .
۶- مرتبط نمودن علائق فردي به علائق سازماني .

7- توزيع عادلانه پاداش براي همه.
۸- تمركز كنترل وقدرت .
۹- سلسله مراتب معين ، بگونه اي كه هر كارمندي از موقعيت و وظايف خود در سازمان مطلع باشد .
۱۰- آگاهي از مقاصد و اهداف .
۱۱- تساوي وعدالت درتعاملات ميان كاركنان ومديران .

12- ثبات شغل وموقعيت جهت حصول اطمينان ازحداقل گردش شغلي كاركنان و مديران .
۱۳- توسعه نبوغ و ابتكارفردي .
۱۴- ايجاد روحيه صميميت و دلگرمي جمعي و حفظ روحيه كاركنان و مديريت .

نظریه بوروکراسی
بوروکراسی ازدوبخش بورو به معنی میزو دفترکاروپسوند کراسی به معنی سالاری ایجاد شده است.
برابرفارسی آن یعنی دیوان سالاری ترجمه ای ازهمین واژه است. به طورکلی، دیوان سالاری یا بوروکراسی به معنی یک سیستم کارکرد عقلانی و قانونمند است.
تا کنون بوروکراسی به معانی (یک سازمان ، یک سازمان معقول،عدم کارایی سازمان، حکومت ماموران اداری، اداره عمومی، اداره به وسیله ماموران اداری)آمده است .

بوروکراسی یکی از محبوب‌ترین شیوه‌های مدیریت کلاسیک جهان است.
به دلیل عملکرد قانونمند وتحت راهبردهای ازپیش مصوب شده این عملکرد دربعضی کشورهای درحال توسعه با شکست مواجه می‌شود.
شکست این نوع سیستم درایران چنان بوده که آن را به عنوان فساد اداری و یا کاغذ بازی ورشوه‌گیری عنوان می‌کنند.

ماکس وبر(از آلمان) کسی است که بحث بوروکراسی را مطرح کرده واز منظرایشان، بوروکراسی به مفهوم سازمان بزرگی است که سلسله مراتب و قوانین وقواعد مخصوصی دارد ودرآن تقسیم کار صورت گرفته است.
به عبارت دیگر بوروکراسی باعث می شود به سازمان نظم داده شده و از هدررفتن منابع تولید جلوگیری به عمل آید .

ویژگی‌های بوروکراسی وبر
1- وجود سلسله مراتب ؛
2- انتصاب برحسب شایستگی و تخصص؛
3- ضوابط ومقررات مكتوب وازپیش تعیین‌شده؛
4-غیرشخصی بودن (بی‌طرفانه، بدون دخالت احساسات شخصی)؛
5- اجرای وظایف به ‌طور مستمر، ثابت و دائمی؛

6- تقسیم كار گسترده؛
7- جدایی اموال سازمان و اموال شخصی؛
8- جدایی محل سكونت و محل كار؛
9- انحصاری نبودن مقامات و پست‌های رسمی؛
10- وجود یك نظام بایگانی منظم؛
11- وجود یك نظام انضباط و نظارت یكنواخت

مکتب نئوکلاسیک
بنیانگذاراین مکتب یک استرالیایی بنام " التون مایو" می باشد که با انجام پژوهشهایی توجه مدیران را به اهمیت ونقش افراد انسان درتعیین سرنوشت سازمانها جلب نمود.
مکتب روابط انسانی سازمانها را به عنوان پدیده های متشکل افراد و وظایف میداند نتایج مطالعات التون مایو وهمکارانش در کارخانه " هاتورن" وا بسته به شرکت وسترن الکتریک نشان داد که عوامل اجتماعی بیشترازمتغییرهای فیزیکی درعملکرد وکارایی افراد موثر است.

وظایف مدیريت
مهمترین وظایف یک مدیر که از طریق انجام مطلوب آنها قادر به اداره سازمان خواهد بود، به شرح ذيل ذكر شده است.
-برنامه ریزی(Planning) - رهبری وهدایت (Leading)
-هماهنگی (Coordinating) - کنترل (Control)
-سازماندهی (Organizing)
علی‌رغم این اندیشمندان در نظریه‌های اخیر مدیریت چهاروظیفه برنامه‌ریزی، سازماندهی، کنترل وهدایت را برای اجرای مدیریت کافی می‌دانند.

اولين ومهمترين وظايف مديران برنامه ريزي است.
برنامه ریزی تنها فکر کردن راجع به آینده یا کنترل آن نیست بلکه تفکردرفرآیند برنامه ریزی مورد استفاده قرارمی گیرد .
- برنامه ریزی می‌تواند برای زمان حال یا آینده انجام شود.
مفهوم برنامه‌ ريزي

برنامه ريزي يعني تعيين هدف وتعيين مسيررسيدن به هدف
برنامه ریزی فعالیت مستمری است که نه تنها به مقصد، بلکه به روش وصول به آن و تعیین بهترین مسیر نیز توجه دارد.
(فلیپ کومز: 1353 ،3)
تعریف برنامه‌ ريزي

فاکتورهای برنامه ریزی
برنامه ريزي به گفته مشتمل است بر؛
1-پيش بيني وآينده نگري 2-مشخص كردن هدفها يا دادن محتوا به هدفها
3-هماهنگي ميان ابزارها ،عوامل،ووسايل مختلف اجراي سياست

انواع برنامه ریزی از نظرزمانی
انواع برنامه‌ریزی از نظر "زمانی" به سه دوره کوتاه‌مدت، بلند‌مدت ومیان‌مدت تقسیم شده است:
- برنامه‌ریزی بلند‌مدت: جزییات کاربه ندرت مشخص شده وفقط چارچوبی کلی برای انجام فعالیت‌ها تعیین می‌شود؛
انواع برنامه ریزی

- برنامه ‌ریزی میان ‌مدت: در چارچوب برنامه‌ ریزی بلند ‌مدت ودر راستای تحقق اهداف کلی آن صورت می‌پذیرد،به طوری که اگردر برنامه‌ریزی بلند مدت اهداف کلی مد نظر ‌باشد، دربرنامه‌ریزی میان‌مدت را‌ه‌های رسیدن به این اهداف پیگیری می‌شود.
- برنامه‌ریزی کوتاه‌ مدت:نیزدرچارچوب برنامه‌ریزی میان ‌مدت و با قابلیت اجرایی بیشتر و بهتر انجام می‌گیرد.(محمودی و همکاران،1387)

انواع برنامه ریزی از نظر " تصمیم گیری "
درمقیاس تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی به سه سطح اصلی استراتژیک یا راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی تقسیم می‌شود :
- برنامه‌ریزی استراتژیک یا راهبردی Strategical Planning چارچوب این برنامه‌ها در تمام سطوح است و شامل اهداف واقدامات اساسی دربلندمدت می‌باشد؛ این نوع برنامه به خط مشی هاو جهت گیریهای سازمان می پردازد وتوسط مدیران رده بالای سازمانی ترسیم می گردد.

برنامه‌ریزی تاکتیکیTactical Planning
مشخص کردن هدف‌های میان‌کار وانتخاب ابزارهای لازم برای تحقق آن‌ها را درمیان‌ مدت موردنظر قرارمی‌دهدو مربوط به سطوح میانی می باشد .
برنامه‌ریزی عملیاتیOperational Planning
این نوع برنامه ریزی به جنبه های اجرایی سازمان می پردازد ومعمولا در سطوح میانی وصف سازمان صورت می گیرد

رابطه برنامه ها
بین این سطوح سه‌گانه برنامه‌ریزی(برنامه‌ریزی راهبردی، تاکتیکی وعملیاتی) رابطه‌ای هماهنگ و چندجانبه حاکم است، اما نکته حائز اهمیت این است که ارتباط متقابل بین سطوح مختلف مستلزم "انطباق‌ پذیری برنامه‌ها" می‌باشد.(محمودی و همکاران،1387)

سازماندهی
دومين وظيفه مديران سازماندهي است .
ايجادهماهنگي بين اجزاي مختلف سازمان براي تحقق اهداف سازماني؛
يعني کليه فعاليت ها و منابع اعم از منابع انساني و منابع مالي و تجهيزات که براي رسيدن به هدف سازمان ضروری هست ، نیاز به سازماندهی و هماهنگی دارد.

کنترل
کنترل، فرآیندی است که به طور مستمرعملکرد جاری را به منظور حصول اطمینان از این که منجر به وصول هدفهای از پیش تعیین‌شده می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند.
کنترل به اين معنا است که چه اندازه اقدامات وفعاليت هاي سازمان در جهت اهداف سازماني بوده است يا خير ارزيابي نتايج حاصل از اقدامات و مقايسه آن با اهداف اوليه، مفهوم کنترل را در بر دارد .
هیچ برنامه‌ای بدون کنترل به درستی اجرا نمی‌شود.

انواع کنترل
کنترل به سه دسته تقسيم مي شود :
کنترل قبل ازعمليات
درحال انجام عمليات
پس ازعمليات

هدایت و رهبری
رهبری:عبارت است از هنر یا علم نفوذ دراشخاص به طوری که با میل و خواسته خود در جهت حصول به هدفهای تعیین شده گام بردارند.
رهبري: ايجاد ميل و رغبت دروني که فرد را به انجام کاري برمي انگيزاند.

سازمان
سازمان گروهي از افراد است كه به صورت عمدي سازمان داده‌ شده‌اند تا به يك يا مجموعه‌اي از اهداف كلي و مشترك دست پیدا کنند.
سازمان دارای مرزها و حدودی است که آن را از محیط خود جدا می‌سازد.

انواع سازمان
سازمان رسمي: سازماني است كه براساس سلسله مراتب سازماني به وجود آمده است. اين سازمان بطور قانوني بنيانگذاري و تصويب مي شود. تعداد مشاغل و حدود و ظايف و اختيارت و نحوه انجام فعاليت ها درآن برمبناي مقررات مشخص مي گردد.
سازمان غيررسمي: سازمان غيررسمي يك شبكه روابط شخصي و اجتماعي است كه داراي سلسله مراتب سازماني نيست. بلكه خود به خود و در شرايط روابط افراد با يكديگر شكل مي گيرد. سازمان غير رسمي سيستمي از روابط شخصـــي افراد است كه به خودي خود در داخل همه سازمان هاي رسمي با عمل و عكس العمل اعضا شكل مي گيرد.

ساختارسازمان
ساختار: به عنوان یکی ازاجزا سازمان که درآن فعالیتهای سازمان سازماندهی وهماهنگ می شود.
ساختارسازمانی تصریح می کند:
که وظایف، چگونه تخصیص داده شوند، چه شخصی به چه کسی گزارش دهد و سازوکارهای هماهنگی رسمی وهمچنین الگوهای تعاملی سازمانی که باید رعایت شوند کدامند؟.

انواع ساختارسازماني
بروکراتيک:سازمان بلند(مرتفع)،قوانين زياد، انعطاف کم، ارتباط ازبالا
به پايين دستوري، ازپايين به بالا گزارش دهي، سرعت کند، نظم بالا ،خلاقيت کم ،کارفردي
ارگانيک: سازمان مسطح، قوانين کم،انعطاف زياد، ارتباط همه جانبه،سرعت زياد،نظم کم،خلاقيت بالا ،کارتيمي.

کدام سازمان يا ساختار براي سازمان فرهنگي مناسب تر است
ساختارارگانيک، ساختار مناسب سازمان هاي فرهنگي است سازمان هاي فرهنگي به دليل بالا بودن خلاقيت و کارتيمي نيازمند ساختاري است که سرعت انتقال اطلاعات آن بالا ، انعطاف پذیری سازماني آن زياد وقوانين و مقررات درآن درپائين ترين حد نيازباشد، که این ويژگي ها فقط درساختار ارگانيک موجود است .

نمودار سازمانی
به نمايش گرافيكي ساختار و سلسله مراتب يك سازمان نمودارسازماني گقته مي شود.
این نمودار سلسله مراتب سازمان و جایگاه های شغلی موجود درسازمان را مشخص می کند.
همچنین به صورت ساده ارتباط طولی و عرضی میان جایگاه های کاری و شغلی را مشخص می کند.

حیطه نظارت وسطوح سازمانی
حیطه نظارت یعنی تعداد زیردستانی که یک مدیر می تواند بطوراثربخش آنها را هدایت کند.
هرچه حیطه نظارت محدودترباشد تعداد سطوح سازمانی (ارتفاع سازمان)
بیشترمی شود وهرچه حیطه نظارت توسعه یابد، ارتفاع کمترمی شود.
هرچه ساختار مسطح ترباشد، سرعت تصمیم گیری بیشتر،عدم تمرکز بیشتر ، خواهد بود.

فرهنگ
فرهنگ، واژه‌های فارسی و مرکب از دو جزء «فر» و «هنگ» است «فر» پیشوند و به معنای جلو، بالا، بر، پیش آمد «هنگ» از ریشه اوستایی و به معنی کشیدن و سنگین وزن می‌باشد.
این واژه مرکب از نظر لغوی به معنای بالا کشیدن و بیرون کشیدن است، هیچگاه در ادبیات فارسی به مفهومی که برخاسته از ریشه کلمه باشد، نیامده است.

تنوع مفاهیم و وسعت معانی اصطلاح فرهنگ، چنان بعد گسترده‌ای یافته است که دیگر نمی‌توان آن را منحصراً به مفهوم و معنای دانش و تربیت محدود دانست، چنان كه امروزه در تعاریف ارائه شده از فرهنگ، به معنای لغوی آن توجهی نمی‌شود و عمدتاً ابعاد جامعه‌ شناسانه، مردم ‌شناسانه و روانشناسانه آن در نظر گرفته می‌شود. براین اساس، تعداد تعاریف فرهنگ ظاهراً به دویست، سیصد و حتی بیشتر می‌رسد

تعریف فرهنگ
اولین تعریف جامع و مانع از فرهنگ، در سال 1871 در کتاب «فرهنگ ابتدایی» توسط تایلورمطرح گردید
تعريفي که تايلر از آن ارائه داده است : فرهنگ يا تمدن درمعني وسيع مردم شناختي آن مجموعه پيچيده اي از معرفت ،عقايد ،هنر ،اخلاقيات ،قوانين ،آداب و همه قابليت ها و عادت هاي ديگري است که انسان به عنوان عضوي از جامعه آنها را مي آموزد.

بعدها «اتو کلاین برگ» نیز فرهنگ را چنین تعریف کرد: فرهنگ از نظر عامه به معنای موقعیت هنری و فکری متعالی است و توسعه علم، ادبیات و فلسفه، بیانگر نبوغ یک ملت است.

به طور خلاصه مي توان گفت : فرهنگ يک جامعه عبارت است ازافکار،آداب و رسوم دانش ،عقايد ،آرزوها ،مهارتها، امورمربوط به زيبايي وکارهاي هنري و... که ازنسلی به نسل دیگر به عنوان هنجاریا ناهنجار منتقل میشود.
فرهنگ ارزشها، خرده فرهنگ ها و کالاهای مادی ویژه یک گروه معین و یکی از شخصی ترین ویژگیهای ارتباط اجتماعی است.
مفهوم فرهنگ

ویژگیهای فرهنگ
فرهنگ يكي از استوارترين پايه هاي همبستگي اجتماعي را فراهم مي كند. به عبارت ديگر ، فرهنگ الهام بخش تعهد ، وفاداري و فداكاري در راستاي ارزشها و اهداف يك جامعه است .
فرهنگ رفتاراجتماعي را چنان نظام مي دهد كه فرد با جامعه به مشاركت مي پردازد ، بدون آنكه ناگزير باشد مرتباً شيوه هاي فكر و عمل كردن را ابداع يا اختراع كند

فرهنگ درطرز زندگي و اعمال و رفتارما تأثير خاصي دارد ، ولي اكثراً اتفاق مي افتد كه ضميرآگاه ما از تأثيرونفوذ عوامل فرهنگي واقف باشد و اكثراً آن را بلا اراده و ناخود آگاه مي پذيرد .
فرهنگ «خالص و پاك» همچون نژاد «خالص و پاك» ‌وجود خارجي ندارد.

فرهنگ نيزچون هرموجودي زيستي دارد. رشد ونمومي كند. شعاعش يعني اعضاء آن كم و زياد مي شود . بخشهايي از ديگر فرهنگ ها را مي پذيرد وقسمتهايي به ديگران مي بخشد و تطور و تكامل مي يابد.
فرهنگ نه كار يك «قهرمان فرهنگ» است ونه آفريده چند نابغه ، مخترع مقنن و متفكر بزرگ . فرهنگ ثمره و ميوه و نتايج همكاري انسانهاست.