Контракт теориясы

Контракт — белгілі институционалды шектемелер жағдайында индивидтердің ерікті және саналы таңдауының нәтижесі болып табылатын меншік өкілеттілігінің айырбасы және оны қорғау туралы келісім.

Контрактінің типтері

Классикалық контрактіде карым — катынастың барлык шарттары толық және айқын анықталады. Толық контракт жағдайындағы контрактілік қарым -қатынастың бірқатар ерекше белгілері бар.

Ерекше активтердің алты түрі белгілі:
1. орналасуы бойынша (табиғи ресурстар, геосаяси артықшылықтар); 2. технологиялық ерекшелілік (арнайы компонент өндірісін инвестициялау);
3. адам капиталының ерекшелілігі;
4. сауда маркалары (тауар белгілері);
5. өндірістік инфрақүрылымды инвестициялау ерекшелілігі;
6. активтердің уақыт бойынша ерекшелілігі (арнайы ресурсқа қажеттілік тек белігі бір уақыт мерзімінде ғана болады).

Классикалық контрактіні жүзеге асыруда рыноктық басқару тиімдірек. Себебі, бүл контрактінің типінде ерекше активке қаржы салынбайды, яғни «трансакция тек жалпы активке непзделеді және оппортунизм орын алған жағдайда карым-қатынас жедел бұзылады немесе заң жүзінде санкциялар қолданылады.

Үшжаңты басқару ерекше активті қолданумен байланысты, бір мезгілдік сипаттағы трансакцияларды жүзеге асыруда қажет. Ерекше актив өз кезегінде қарым — қатынастың үздіксіздігін сақтауға ынталандырады. Сондыктан, оппортунистік мінез-кұлыктың алдын алудың басқа балама жолдары қарастырылады.

Ерекше активтерді инвестициялау қажеттігі жоғары, үнемі қайталанушы трансакцияларға негізделетін қарым-қатынастык контрактіде екіжақты және біржақты (унитарлы, бірлескен) бақару тиімдірек. Екіжақты басқаруда тараптардың дербестігі сақталады, бір жақты басқаруда трансакциялар рыноктық сигналдар арлылы емес, фирма ішінде әкімшілік шешімдер негізінде жүзеге асады.