Диннинг тарихий шакллари, маХияти ва илдизлари

Содержание

Слайд 2

Режа:

1. Диннинг пайда булиши.
2. Урта Осиёда пайда булган ибтидоий динлар.
3. Диннинг махияти

Режа: 1. Диннинг пайда булиши. 2. Урта Осиёда пайда булган ибтидоий динлар.
ва илдизлари.

Слайд 3

1. Барча табиий ва ижтимаий хадисалар каби хазирги динлар хам бирданига, тайёр

1. Барча табиий ва ижтимаий хадисалар каби хазирги динлар хам бирданига, тайёр
халда пайда булмаган. Улар хам гаят оддий, содда, юзаки, холатлардан мураккаб, бир бутун, нисбатан яхлит халатга етган. Бунинг учун ун минглаб давр утган. Хатто хазирги жахон динлари хам вакт, урин, шараитларга караб, риважланяпти, мураккаблашяпти: уларда янги секта, уюшма, талимат юзага келяпти, зиддиятлар кучайяпти.

Слайд 4

Дастлабки диний тасаввурлар хилма-хил булган, чунки уруг, кабилалар хам бир хил

Дастлабки диний тасаввурлар хилма-хил булган, чунки уруг, кабилалар хам бир хил эмас,
эмас, яшаш шараитлари, касб-карлари хам хар хил булган. Буни биз археалагик тапилмалар, этнаграфик материалларни урганиб, ташларга чизилган расмларни урганиб биламиз.
Диншунаслик асаслари археалагия, этнаграфия, тарих, филалагия, психалагия, эстетика ва этика фанлари берган маoлуматларгагина асасланади. Улар хар хил уйдирма, миш-миш, намаoлум, исбатсиз, далилларсиз даoваларга асло ишанмайди. Шунинг учун хар бир адам, жумладан талаба нимагадир ишаниши керак-да деган гапга, улар факат илм-фанга ишаниш, амал килиш керак деб жаваб берган. Талабалар хам шундай килсинлар. Шунда ким нима деса лакиллаб ишанавермайдилар

Слайд 5

Табиатдан, жамиятдан ташкаридаги кучларга ишаниш уруг-кабилачилик тузумининг дастлабки баскичларида бундан 30-40

Табиатдан, жамиятдан ташкаридаги кучларга ишаниш уруг-кабилачилик тузумининг дастлабки баскичларида бундан 30-40 минг
минг йиллар алдин пайда була башлаган. Булар катарига табиатдаги усимлик ва хайванлар дунёси, уларда юз берадиган барча хадисалар кудратли ва сехрли, муoжизавий кучлар деган асассиз тасаввурлар юзага келган. Ибтидаий адамлар хам билимсиз, ажиз, гаят агир-ач, юпун, уй-жайсиз, ат-улавсиз, уй-хайванларсиз хаёт кечирган заманларда бу кучларнинг маoнасини, сабабларини билмаганлар. Табиатдан юз бериб турадиган ташкин. ёнгин, зилзила, ваба, вулкан атилиши, кургакчилик, ачлик, кашшаклик, куёшнинг тутилиши, айнинг кучиши, буран ва хаказаларнинг сабабларини, дахшатли, мусибатли акибатларини билмаганлар. Натижада баoзи уруг кабилалар усимликлардан айримлари хайванлардан, яна башкалари таг-таш, дарё, алав, ай ва хаказалардан нажат излаганлар: уларга ёлвариб сигинганлар, сажда килган, хар хил харакат, амаллар килганлар. Масалан, кадимги Урта Асиёда яшаган уруг кабилалар, татемларга сигинганлар. Улар адамларнинг муайян гурухи авлади билан хайванлар уртасидаги гайри – табиий кан- кардашлик бар деб фараз килганлар.

Слайд 6

Масалан, Урта Осиё узбекларининг кадимий аждадлари калдиргач, мусича, лайлак, кук карга, бугиларни

Масалан, Урта Осиё узбекларининг кадимий аждадлари калдиргач, мусича, лайлак, кук карга, бугиларни
шундай деб хисаблаб, уларга сигинганлар: уларни асраб- авайлаб, азар бермай, улуглаб, мактаб, азик бериб, яшаши, купайишига кумаклашганлар. Наманганлик лайлакни худа деган гапда хам жан бар.
Хайванларга сигиниш урф- адатининг калдиклари хали хам бар. Башка халклар, жумладан хиндилар сигирга, австралияликлар кенгурига шундай карайдилар.

Слайд 7

Хуласа шуки, дин хамиша бар булмаган: у уругчилик – кабилачилик тузумида,

Хуласа шуки, дин хамиша бар булмаган: у уругчилик – кабилачилик тузумида, бундан
бундан тахминан 30-40 минг йиллар алдин пайда була башлаган: уруг, кабилалар, уларнинг яшаш шараитлари хилма-хил булгани учун динлари хам хар хил булган. Урта Асиеда энг куп татемизм, анимизм, сехргарлик динлари таркалган. Уларнинг калдиклари хали хам учрайди. Талабалар уларга асла ишанмасликлари керак.

Слайд 8

Узбек халкининг аждадлари Урта Осиёда яшаган энг кадимий халклардан бири булгани учун

Узбек халкининг аждадлари Урта Осиёда яшаган энг кадимий халклардан бири булгани учун
уларнинг мифалагияси, диний эoтикадлари хам гаят кадимийдир, Шуни назарда тутиб, Узбекистан Республикаси Президенти И.А.Каримав Хиванинг 2,5 минг йиллигида сузлаган табрик нуткида бундай деган эдилар: «Мангуликка тааллукли булган Хива асари-атикалари узбек халкининг илдизлари кадимий заманларга бариб такалишини бутун дунёга курсатиб турипди. Биз бу билан фахрланибгина калмай, бунинг учун катта маoнавий маocулиятни хис этишимиз керак. Бу маocулият ата юртимизни ва бутун калбимиз билан севиш, уни куз карачигидек асраш ва келажак авладларга уларни янада гузал ва абад килиб тапширишимиз лазим. Бундай мукаддас ва файзли улкада тугилиб усишнинг узиёк катта бахтдир».

Слайд 9

Биз юкарида Урта Асиёда даставвал татемизм купрак таркалганини эслатдик. Бу дин

Биз юкарида Урта Асиёда даставвал татемизм купрак таркалганини эслатдик. Бу дин билан
билан бирга, ундан кейинрак анимизм дини хам пайда булган. У жан ва рухларга сигинишдан ибарат булган ва хар кандай диннинг, жумладан исламнинг бир элементига айланган. Анимистик тасаввурларга аждадларнинг рухлари, тирик адамларнинг жанлари бар деб фараз килиш, табиат кучларини жанлантириб тасвирлашлар кирган. Бу кучларни башкарувчи рухлар сахий ёки бахил, ижабий, рахмдил ёки берахм булади деб тахмин килганлар: шу уйдирмаларга ишанганлар: баoзилар хали хам ишанадилар. Бу кучларнинг рахмини келтириш учун курбанликлар килганлар.
Шундай килиб, кадимда жан ва рухларнинг улмаслигига ишаниш натижасида улар хакида кайгуриш, вакти, вакти билан эслаб хайри- худайилар килиш, мадат сураш адатлари шаклланган.

Слайд 10

Ассимляция ва диссимиляция бир нафас тухтаса тирик мавжудат улади. Буни диндарлар жани

Ассимляция ва диссимиляция бир нафас тухтаса тирик мавжудат улади. Буни диндарлар жани
чикди, узилди, жан берди деб хисбласалар, тиббий хадимлар буни хаётдан куз юмди дейдилар. Урта Асиёда мархумнинг жанини арвах деб аташади. Диндарлар фикрича арвах уликдан, аиласидан узакка кетмайди. Шу баисдан муслманларда арвахлардан мадад сураш адати шаклланган.
Ибтидаий динлар катарида сехргарлик, яoни магия хам булган. У адамга, хайванатга ва табиат хадисаларига гайри табиий йул билан таoсир утказиш ниятида бажариладиган гаят уринсиз хатти-харакат ва урф -адатлардир.

Слайд 11

Сехргарлик турларига давалаш, зиён етказиш, мухаббат уйгатиш, авчилик, дехканликка хас харакат ва

Сехргарлик турларига давалаш, зиён етказиш, мухаббат уйгатиш, авчилик, дехканликка хас харакат ва
башкалар киради. Сехр йули билан алдашнинг асл илдизи халк медицинасига – тиббиётига баглик. Масалан, узбекларда кучирик килдириш, куф-суф килиб дам салиш, кинна салдириш, истма-савутма килиш, фал ачтириш шулар жумласига киради. Зиён етказишга каратилган сехр башка уруг, кабилардаги душманга зиён – захмат етказишни исташ, тилашдир: мухаббат уйгатиш сехргарлиги эса иситма-савутма килишдан ибарат; авчилик сехри авда амадли булиш, бунда йирткичлардан хали булиш ва хаказаларга киритилишдир: дехканчиликда хасилдарликка хаёлан сехрлаш йули билан эришишдир. Бу йул билан ёмгир ёгдиришга уринишдир.