Özel öğreti̇m yöntemleri̇

*

ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ
Öğrenme-öğretme sürecinde öğrenen, öğreten ve öğrenilen olmak üzere üç temel öğenin arasındaki ilişkinin hedef davranışları kazandırmaya yönelik olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Bu ilişkide etkili olan pek çok değişken vardır. Bunlar yaklaşım, model, strateji, yöntem ve teknik ile araç ve gereçlerin işe koşulmasını kapsar.

ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMLARI
Öğrenme-öğretme yaklaşımları üç temel gruba ayrılmaktadır. Bunlar;
Öğrenci merkezli yaklaşımlar
Konu merkezli yaklaşımlar
Sorun merkezli yaklaşımlardır.

Öğrenci Merkezli Yaklaşımlar
Bu yaklaşımlar çocuk, yaşantı, romantik ve hümanistik yaklaşımlardır. Bunların hepsinde de öğrenci, öğrenme-öğretme sürecinin merkezindedir. Düşünme biçimleri ve öğrenme stilleri öğrenci merkezli öğrenmenin temelini oluşturur. Yaratıcı, yansıtıcı (soru sorma, değerlendirme vb) ve eleştirel düşünme (örgütleme, nedeni bulma, varsayım geliştirme, yordama vb) becerileri öğrenci merkezli öğrenme ile daha kolay gerçekleşebilir.

Öğrenci Merkezli Yaklaşımların
Temel Özellikleri
Öğrencinin ilgi ve ihtiyaçlarına göre öğrenme yaşantıları oluşturulur.
Öğrencilerin ihtiyaçlarına göre her öğrenciye uygun yaşantılar uygulama sırasında verilir.
Okulun işlevinin gözden geçirilmesini önerir. Okulun öğrencinin doğasına uygun olarak eğitim verebilmesi için her öğrencinin kendi doğasında ele alınması gerektiğini savunur.
Hümanistik psikoloji ön plandadır. İnsan davranışlarının karmaşık olduğu ileri sürülerek, davranışlarda etki-tepki ilişkisini reddetmektedir.

Sorun Merkezli Yaklaşımlar
Bu yaklaşımlar yaşam şartlerı, toplumsal sorunlar ve yeniden kurmacılık yaklaşımlarıdır. Burada öğrenme-öğretme sürecinin merkezinde sorunlar vardır.

Sorun Merkezli Yaklaşımların
Temel Özellikleri
Toplumun değişen yaşama uyum sağlaması, öğrencinin çevresiyle konuların bağdaştırılması ve öğrencilerin öğrenme ve sorun çözme süreçlerini kullanmaya özendirilmesi esastır.
Toplumun sorunlarını ön planda tutar. Derslerin birleştirilmesi ile geliştirilmiştir. Öğrencilerin toplumun sorunlarını görmesini ve bu konulara eğilmesini amaç edinir.
Toplumun sosyal, politik, ekonomik gelişmelerinde program tasarımlarının etkili olduğunu savunur. Değişimi okulun yönlendirmesi gerektiğini söyler.

Konu Merkezli Yaklaşımlar
Konu merkezli yaklaşımlar, konu tasarımı, disiplin tasarımı, geniş alanlı tasarım ve süreç tasarımıdır. Bu yaklaşımlarda öğrenme-öğretme sürecinin merkezinde konular vardır ve öğretim etkinlikleri buna göre düzenlenir.

Konu Merkezli Yaklaşımların
Temel Özellikleri
Akıl, insanı farklı kılmaktadır. Bilginin aranmasında ve elde edilmesinde akla ihtiyaç vardır.
Program akademik disiplinler üzerine yoğunlaşır. Konuların ne şekilde verildiği ve bilgilerin nasıl kullanılacağı önemlidir.
Konulardaki parçalanmalara çözüm için oluşturulmuştur. Amaç konuları mantığa uygun olarak bir araya getirmektir.
Tüm konular için ortak bir öğrenme yolu öne çıkarılır. Eleştirel düşünme bu yaklaşımın en önemli ürünüdür. Düşünme stratejileri; problem çözme, karar verme ve kavramadır.

Tam Öğrenme Modeli
Amerikalı eğitimci Benjamin Bloom tarafından ortaya konulmuştur. Öğrencilerin aralarındaki öğrenme düzeyindeki farklılıkların sebebinin, bireylerin öğrenmeyle ilgili geçmiş yaşantıları ve onlara sağlanan öğretim hizmetinin niteliği olduğu ileri sürülmektedir.
Bu modelde öğrenemeyen öğrenci yoktur, yeterli zaman ve imkan verildiğinde herkes öğrenebilir.

Tam Öğrenme Modeli
Tam öğrenme, başarıyı normal dağılım eğrisinden üçgen dağılıma götüren ya da okuldaki %20 oranındaki beklendik başarıyı %75 ile %90’a hatta %95’e çıkaran bir öğrenme sürecidir.
Bu modeli ortaya koyan ünlü Amerikalı eğitimci Bloom, “işin başından beri olumlu öğrenme koşulları sağlanmış ise dünyada her hangi belli bir kişinin öğrenebileceği her şeyi hemen hemen herkes öğrenebilir.” varsayımına dayalı olarak bu modeli geliştirmiştir. Diğer bir deyişle, tam öğrenme modeli tüm öğrenciler okulda öğretilenleri öğrenebilir varsayımına dayanmaktadır.

Tam Öğrenme Modeli

TAM ÖĞRENME KURAMINDA
YER ALAN SAYILTI NEDİR?

İşin Başından Beri Olumlu Öğrenme Koşulları Sağlanmış İse Dünyada Herhangi Bir Kişinin Öğreneceği Her Şeyi, Hemen Hemen Herkes Öğrenebilir.

Tam öğrenme modelinin ana değişkenlerinden bir diğeri de öğretim hizmetlerinin niteliğidir. Öğretim hizmetlerinin niteliğini büyük ölçüde dört öğe belirtmektedir:
1.İpuçları,öğrenciye neyin öğrenileceğini açıklayan mesajların tümüdür.
2.Pekiştirme, bir davranışı gösterme eğiliminin güçlendirilmesi sürecidir.
3.Katılım ise öğrencinin öğrenme süreci sırasında kendisine sunulan ipuçları ve yönergeler doğrultusunda bir şeyler yapmasıdır.
4.Dönüt ve düzeltme, öğretim hizmetinin niteliğini sağlamayı güvence altına almak için kullanılır. Dönüt ile neyi öğrenip neyi öğrenmedikleri bildirilir, düzeltme ise yanlışların düzeltilmesi için kullanılır.

Öğrenci nitelikleri ve öğretim hizmetlerinin niteliği gereken düzeye ulaşınca tam öğrenme gerçekleşmektedir. Öğrenme düzeyinin belirlenmesi ise her ünite sonunda verilecek testlerle ortaya çıkar. Bu testlerde elde edilen sonuçlara bakarak öğrencilerin eksikleri ve öğrenme güçlükleri ortaya çıkartılarak yardım sağlanır. Bu uygulamalar sonunda öğrenciler arasındaki öğrenme hızını ve öğrenme düzeyi farklılıkları giderilecektir. Bu farklıkların giderilmesi için tamamlayıcı eğitim çalışmalarına yer verilmektedir.

Tamamlayıcı eğitim için seçenekler aşağıdaki gibidir:
Bire bir öğretim
Küçük gruplarla öğretim
Okulda ek öğretim
Evde ek öğretim
Programlı öğretim
Kaynak ve yardımcı kitaplarla öğretim
Akademik oyunlarla öğretim
Tekrar öğretim

Bu seçeneklerden biri ya da birkaçı tamamlayıcı eğitim çalışmaları için devreye sokulmalıdır. Bu seçeneklerden hiçbiri yeterli öğrenmeleri sağlayamıyor ise tekrar öğretim çalışmalarına yer verilmelidir.

Tam öğrenme modelinin temel ilkeleri aşağıdaki gibidir:
Öğrencilere planlı öğretim ve olumlu öğrenme koşulları sağlanmalı.
Yeterli zaman ayrılmalı.
İpucu, pekiştirme, dönüt ve düzeltme verilmeli
Öğrenci katılım sağlanmalı.
Tam öğrenme ölçütü belirlenmeli bir ünite tam öğrenilmeden diğerine geçilmemelidir.

Öğretim hizmetinin niteliğini artırmada pekiştireç, ipucu, dönüt, düzeltme ve öğrenci katılımı çok önemli değişkenler olarak kabul edilirler.

PEKİŞTİREÇ
Pekiştireç, bir davranışın olma sıklığını artıran uyarıcılardır. Sınıf içinde pekiştireçlerin kullanımı düzeylere göre farklılık gösterir. Sözgelimi ilkokulda çikolata iyi bir pekiştireçken üniversitede aynı pekiştireç başarılı olmayabilir. Bunu yerine çok iyi, kutlarım gibi ifadeler tercih edilebilir.Öğrenme kuramlarının çoğu öğrenmenin pekiştirme ile birlikte olması halinde etkili olduğu görüşünde birleşmektedir. Olumlu ya da olumsuz pekiştireçler kullanılabilir.

İPUCU
İpucu, ya da değişik bir ifade ile yaptıraç, öğrencilerin harekete geçmesine ve istenilen davranışın yapılmasına yardımcı olan davranışlardır. Sorulan soruya tam yanıt veremeyen öğrenciye, bir sözcüğün bir sesin ya da bir hareketin hatırlanması bir ipucu olabilir.İpuçları sözlü ya da yazılı olabilir, bireysel farklılıklar dikkate alınarak verilmelidir.

DÖNÜT\DÜZELTME
Dönüt ise öğrenciye eğitimin amaçlarına uygun davranımda bulunup bulunmadığını bildirilmesi ya da hedef-davranışın kazanılıp kazanılmadığının bildirilmesidir. Bu bildirimin sonucuna bakarak öğrencilerin eksiklik ve yanlışlıkları belirlenir; bu eksiklikleri tamamlama ve yanlışlıkları doğrulama işlemi de “düzeltme” olarak adlandırılır. Eğitim sürecinde dönüt\düzeltme genelde birlikte kullanılır.

Sorulan soruya verilen cevap dönüttür. Yanlış cevap verilmişse bunun doğru bir şekilde ifade edilmesi düzeltmedir.
Genelde dönüt işlemleri öğrenme ünitelerinin sonunda uygulanmakta ve öğrencilerin neler öğrendiklerini ve neleri öğrenmeleri gerektiğini ortaya çıkarmaya çalışmaktır.
Düzeltmeler de, her öğrenciye kendi öğrenme eksikliklerini tamamlayabilmesi için hangi ders kitabı, öğretim materyali ve kaynaktan yararlanacağı konusunda yardım yapılması sürecini içerir.

NİÇİN DÖNÜT-DÜZELTME YAPILIR?

Dönüt–Düzeltme Öğrencinin Neleri Öğrendiğini Neler Öğrenemediğini Ortaya Çıkarmak için Yapılır. Bunun Sonucu Olarak Öğrencinin Eksiklerini Tamamlaması İçin Yardım Edilir.

KATILIM
Öğrenci katılımı, öğretim hizmetinin niteliğini arttırmada önemlidir. Öğrenciler öğrenme sürecine etkin katıldıkları süre içinde daha kalıcı izli öğrenme yaşantılarına sahip olurlar. Öğrenci katılımını sağlamak için grup çalışması, drama gibi teknikleri kullanmanın yanı sıra BDE\Ö çalışmalarına daha çok yer verilmelidir. Öğrenmenin gerçekleşmesi için öğrencinin etkin katılımı gereklidir. Öğretmenler, öğrencilerin öğrenme sürecine etkin olarak katılmalarını sağlamak için farklı öğretme stratejileri, yöntemleri ve teknikleri kullanmalıdır. Bunun için de eğiticilerin zengin bir yöntem bilgisine sahip olması gerekli görülmektedir.

1- Anlatım (Takrir) Yöntemi;
En genel yöntemdir. Etkin katılımı aza indirmesi sebebiyle sıkıntı yaratabilir.
Öğrencileri sıkıp dikkatlerini canlı tutamayacağı için diğer yöntemlerle kullanıldığında ancak etkili olabilir.
- Belirlenen konu, bilgi ve ya kazanımların öğretici tarafından çeşitli ifadelerle aktarıldığı yöntemdir. (Öğrenci de anlatıcı olabilir.)
- Ana yöntemdir. Bütün strateji yöntem ve tekniklerle iç içedir, hiçbirinden ayrılmaz.

Sınırlılıkları;
-Kalabalık gruplarda, ekonomi ve zaman sorunlarında idealdir.
-Öğrenciler hazırcılığa alışabilir.
-Etkin katılım düzeyi düşüktür. Bu yüzden ezbere öğrenmeler oluşabilir.

Önce sorunu bir ortaya koyup nesnel bir durum tespiti yaparsınız ki neyle uğraşacağınızı bilesiniz: Sorun nedir? Sınırları nedir? Genel yaklaşım nedir? (beyaz şapka)

Soruna karşı kişisel bir tutumunuz muhakkak vardır: İlgi çekicidir, tam tersine iticidir, etkileyicidir yahut “Bu da nerden çıktı durduk yere?” dedirtir vs. (kırmızı şapka)

Kişiselliği bir yana bırakıp sorunu fırsata çevirecek olumlu yönleri bulmak da iyi olabilir. Sorun, içinde ne gibi çıkış yolları barındırıyor? Sorun varsa çözüm de vardır? İyimser olmak lazım… (sarı şapka)

Bazen iyimserlik bazı şeylerin gözden kaçmasına yol açar. Temkinli olmak, şeytanın avukatlığını yapmak ve sorunun içinde barındırdığı riskleri de iyi görmek gerekir. (siyah şapka)

Sorunu ortaya koyduk, kişisel olarak bizdeki karşılığını gördük, iyi ve kötü yanlarını belirledik. Şimdi… Tüm ileri sürülenleri bir toparlayıp fotoğrafa tekrar bakalım. Neler elde ettik? (mavi şapka)

Fotoğraf ortaya çıktığına göre sıra çözümde ama öyle ilk akla gelenle yetinilmesin. Farklı, ufuk açan, yaratıcı ve işe yarar çözümler bulalım. Meselâ… (yeşil şapka)