تاریخ تحلیلی صدر اسلام فصل دوم

فصل دوم: جهان در آستانه بعثت
ضرورت بحث
الف)موقعیت جغرافیایی
ب) وضعیت سیاسی جزیره العرب
ج)فرهنگ و آداب و رسوم
د) زنان و نظام خانواده
ه)وضعیت اقتصادی
و)اوضاع دینی
تاریخ جاهلیت و مفهوم آن
امپراتوری ایران در عصر ساسانیان
الف) حکومت و سازمان جامعه
ب) نظام خانوادگی و حقوق زن
ج) وضعیت مذهب
امپراتوری روم شرقی
الف) وضعیت دینی
ب) نظام طبقاتی
فهرست

فصل دوم: جهان در آستانه بعثت

ضرورت بحث
آگاهي از وضعيت برخی از مهم ترین جوامع آن روزگار، به ويژه محيط پيدايش اسلام (جزیره العرب)براي شناخت هرچه بهتر دوران رسالت و تعاليم اسلام
پاسخ گويي به ادعاي كساني كه اغلب احكام اسلام را برگرفته از شريعت يهود يا عادات و آداب زمان جاهليت اعراب و یا نتیجه معاشرت با برخی افراد خاص مي‌دانند، ضروری است.

جزیره‌العرب
1. شمال و غرب (حجاز): این بخش، که شهرهای مکه، مدینه، طائف، ینبوع و جده را در بر می گیرد سرزمینی کوهستانی با بیان های وسیع، کم آب و کمتر مستعد کشاورزی است.
2. مرکز و شرق (صحرای عرب):سرزمین بلند منطقه نجد، بیابان های وسیع نفوذ و ربع الخالی، که در آن از باران و آبادانی خبری نیست.
3. جنوب (یمن): شامل منطقه‌ای به شکل مثلث که ساحل دریای عرب، ضلع شرقی و دریای سرخ - ضلع غربی و خط فرضی ظهران - حضرموت - ضلع سوم آن را می سازد.

دولت معین، دولت حضرموت،قتبان،سبا، از حدود چهارده قرن قبل از میلاد مسیح(ع) تا شش قرن بعد از میلاد و آستانه ظهور اسلام، در این منطقه وجود داشته است.
خداوند در قرآن در دو سوره از قوم سبا نام برده است.نخست از ملکه سبا(بلقیس) و نامه حضرت سلیمان به او و داستان هدهد، تخت ملکه و ایمان آوردن او، و دیگر به مناسبت شکستن سد مارب-حدود پنج قرن قبل از میلاد- و جاری شدن سیل ویرانگر که در نتیجه فساد اجتماعی و انحطاط اخلاقی و روی گردانی مردم سرزمین سبا از خداوند و انکار فرستادگان الهی،پدید آمده بود.
سرزمین یمن(عربستان خوشبخت):
کاخ بلقیس

بر اساس نسب و حسب: تمام افراد باید از شناسنامه قبیله ای و فضایل و مفاخر قبیله اگاه باشند
و بر اساس عصب و عرق قبیله ای، همه در ساختار قبیله محو بودند؛به تعبیر دیگر این عصبیت برای اعضای قبیله محدودیت ، جبر و ناسیونالیسم قبیله ای و برای رهبران آن نوعی استبداد مطلق پدید می آورد.
گذشته از تمدن ممتاز «سبا» و «مارب یمن» و نیز تمدن عاد و ثمود که آن نیز هنگامه طلوع خورشید اسلام ساقط شد، در سراسر عربستان به ویژه منطقه حجاز نشانی از تمدن و سازمان اجتماعی به چشم نمی خورد .
اساس ملیت و بافت اجتماعی- سیاسی جزیره العرب، بدوی قبیله‌ای بوده است و شامل:
ب)وضعیت سیاسی جزیره العرب:
نصب، حسب، عصب
سه رکن قبیله:

تمدن‌هاي ممتاز منطقه جزیره‌العرب
سبأ
مأرب يمن
عاد و ثمود
لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ(سوره سبا١٥)

فرهنگ و آداب:
استضعاف فکری و فرهنگی این سرزمین
مضامین نامناسب شعر ها و عدم برخورداری از پشتوانه معنوی و معرفتی.
وفاداری به قبیله در هرموقعیت و پشتیبانی از افراد قبیله خود بدون توجه به ستمگر و ستم دیده ناشی از نبود نظام صحیح فرهنگی در جزیره عرب
آلودگی به گناهان مختلف
کمیت گرایی، فخرفروشی، حاکمیت خرافات و ...
بی سوادی و کم سوادی
د) زنان و نظام خانواده:
اندیشه شیء انگاری زن
چند همسری بی قید و شرط.
شواهد و دلایل رواج انحراف در میان اعراب از جمله در مکه:
1. پیامبر(ص) در نخستین پیمان عقبه با یثربیان (12 بعثت) یکی از مواد پیمان را عدم زنده به گور کردن دختران قرار داد.
ج) فرهنگ و آداب و رسوم

2. پاسخ پیامبر(ص) به قیس بن عاصم که برای جبران کشتن 8 دخترش گفت: 8شتر قربانی کن.
3. شرط بیعت زنان با پیامبر پرهیز از کشتن دختران خود بوده که این نشانگر:
1- مردمی بودن نظام اسلامی
2- کراهت مردم عرب از داشتن دختر
بوده است.
انواع طلاق بین عرب جاهلی:
ظهار( تشبیه زن به مادر یا خواهر برای تحریم ابدی)
ایلا( سوگند خوردن و بلا تکلیف گذاشتن زن)
ضرار( گرفتار کردن زن بین طلاق و رجوع های مکرر)

منابع ثروت:
داد و ستد جواهر وسنگ‌های قیمتی،کشاورزی، دامداری درمناطق برخوردار از آب
درآمد حاصل از زیارت مکه در ایام خاص
غارت، دزدی، قمار، ربا،کم فروشی
برقراری بازار و نمایشگاه‌های فصلی
ه) وضعیت اقتصادی

عنصر اصلی دین قبایل عرب جاهلی، شرک و بت پرستی و به تعبیری،آمیزه ای از تعددخدایان و طبیعت پرستی بود.
و) اوضاع دینی
تعداد بت ها در آستانه ظهوراسلام به 360 می رسید: شکل انسان (صنم)، شکل خاصی نداشت (وثن)
بت های اختصاصی هر قبیله (سواع، ود، یغوث، یعوق و نسر )
بت های عربستان مرکزی: ( لات، منات، عزی)
هبل: شبیه انسان، بسیارمورد احترام و داخل کعبه
پیروان دین ابراهیم و اسماِعیل (ع): حنیف یا حنیفا
مسیحیت و یهود: در نقاطی مانند نجران و یثرب گسترش داشت
در مناطقی مانند حیره،کیش مانی و زرتشتی مورد توجه بود.

تاریخ جاهلیت و مفهوم آن:
جاهلیت: دورانی که زندگی مردم از ارزش‌های معقول، موازین فرهنگی-منطقی و باورهای معنوی تهی بوده است. قرآن نیز جاهل را نه صرفاً به معنی نادان، که به معنی هر انسان متکبر و خودرأی می‌داند.
هرچند نمی‌توان جاهلیت را نام زمان، مردم یا قبیله‌ای دانست، اما محدوده زمانی پیش از بعثت پیامبر(ص) مصداق کامل جاهلیت است.
نشانه‌ها و معیارها: قومیت محوری، بت‌پرستی، شرک، بردگی، بی بند و باری زنان، تن به ظلم دادن، کمیت گرایی، استبداد حکومت، تقلید کورکورانه، طلاق ظالمانه
یعقوبی در تاریخ الیعقوبی 8 دین برای اعراب برمی‌شمارد که مهمترین آنها شرک و دهریت است.
چهار مصداق روشن جاهلیت در قرآن کریم:
1.( حکم الجاهلیه)،2.(ظن الجاهلیه)،3.(تبرج الجاهلیه)،4.( حمیه الجاهلیه)

مصداق جاهلیت در قرآن:
1. حکم الجاهلیه: پیروی از حکم و حکومت ناحق
2. ظن الجاهلیه: بی توجهی به وعیدهای خدا و بداندیشی درباره افعال الهی
3. تبرج الجاهلیه: بی پروایی زنان در جامعه و جلوه گری آنان
4. حمیه الجاهلیه: تاکید بر خواسته‌های نا بجا و تعصب درباره آگاهی های ناچیز
اَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ (٥٠)(مائده)
...يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَلْ لَنَا مِنَ الأمْرِ مِنْ شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الأمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ...(154)(آل عمران)
وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأولَى وَأَقِمْنَ الصَّلاةَ وآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ...(33)(احزاب)
إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى...(26) (فتح)

امپراتوری ایران در عصر ساسانی
ایران یکی از دو همسایه بزرگ شبه جزیره عرب بود و با جمعیتی بیش از 140 میلیون نفر بخش های مهمی از عراق- حاشیه دجله و فرات و کارون-قفقاز ، بخارا، سمرقند ، خوارزم و غزنه را در بر می گرفت.

الف) حکومت و سازمان جامعه
سلطنتی و استبدادی،
(پادشاهان ساسانی خود را فرزندان خدا و دارای شخصیتی ربانی می‌دانستند)
حکومت امری موروثی
درباریان خوشگذران
تقسیمات طبقاتی موثر در حقوق اجتماعی
همه چیز در اختیار اقلیت 1/5 میلیونی (1% کل جمعیت) و بیش از 98 درصد چون بردگان از حقوق اساسی محروم بودند.

ب) نظام خانوادگی و حقوق زن :
مرد سالار
ازدواج با محارم
زن وسیله زندگی
اختیار مرد در راندن کودکان خود یا فروختن آنها
اختیار شوهر در واگذاری همسر یا همسران خود به دیگران
وضعیت مذهب :
هنگام ظهور اسلام ، ادیانی مانند زرتشتی، یهودی، مانوی، مزدکی، صابئی و مزدکی در ایران رواج داشت.
اعتقاد به ثنویت جهانی در زمان ساسانیان: (اهورامزدا و اهریمن): جهان دارای دو مبدا خیرات و شرور

امپراتوری روم شرقی
همسایه مقتدر شمالی جزیره العرب، امپراتوری بیزانس بود که آسیای صغیر،شامات،مصر و بخش های عمده ای از اروپای کنونی و آفریقا را در بر می گرفت و قسطنطنیه پایتخت آن شمرده می شد.