Җенес генетикасы

Җенес генетикасы
?

Максат:
1.Хромосомаларга карап җенесне билгеләргә өйрәнү.
2.Җенес хромосомаларында урнашкан геннарның нәселгә күчү механизмын ачыклау.
3.Мәсьәлә чишү күнекмәләрен ныгыту.
4.Сәламәт яшәү рәвешен һәм табигатьне сакларга кирәклеген ассызыклау.

1.Аутосомалар һәм җенес күзәнәкләре.
Аутосомалар-ата һәм ана организмда бертөрле булган хромосомалар.
Җенес хромосомалары-ата һәм ана организмда төрле булган хромосомалар(Х,У).
ХХ-ана организм.
ХУ-ата организм.
Кешедә 46 хромосома(23 пар).
22 пар аутосома, бер пар җенес хромосомасы.

Хромосомалар
җыелмасы.

Җенесне билгеләү механизмы.
Фенотипик- җенес формалашуга әйләнә-тирәлек шартлары тәэсир итә.Мәсәлән, крокодилларда җылыда ана, ә салкында ата зат барлыкка килә.
Гормональ- җенес гормоннар тәэсирендә барлыкка килә. Мәсәлән, ана балыклар билгеле бер шартлар тәэсирендә ата балыкка әвереләләр.Алар шулай ук социаль факторлар тәэсирендә дә җенесләрен үзгәртергә сәләтле.
Геномлы- җенес геномның гаплоидлы яки диплоидлы булуы белән билгеләнә. Мәсәлән, бал кортларының ана заты диплоидлы, ә ата зат гаплоидлы.
Хромосомалы- организмнарны җенес хромосомаларына карап аералар.

2.Хромосомаларга карап җенесне билгеләү.
Организмның барлык хромосомалар җыелмасы кариотип дип атала.
Гомогаметалы- ХХ хромосома йөртүче организм.Бер генә төрле җенес күзәнәкләре барлыкка китерә (Х).
Гетерогаметалы- ХУ хромосома йөртүче организм. Ике төрле җенес күзәнәкләре барлыкка китерә (Х,У).

Ана зат гомогаметалы(ХХ), ә ата зат гетерогаметалы(ХУ) организмнар:
Коңгызлар, бетләр, парканатлылар, балыклар, койрыксыз амфибияләр һәм барлык имезүчеләр.
Ана зат гетерогаметалы(ХУ), ә ата зат гомогаметалы(ХХ) организмнар:
Кошлар, күбәләкләр, сөйрәлүчеләр, койрыклы амфибияләр.

Имезүчеләрдә җенеснең нинди булуы ата затка бәйле.
Р. ♀ХХ х ♂ХУ
G. Х Х, У
F. ХХ , ХУ
♀ ♂

Кошларда җенеснең нинди булуы ана затка бәйле.
Р. ♀ХУ х ♂ХХ
G. Х, У Х
F. ХХ , ХУ
♂ ♀

Барлык хайваннарда да җенесне билгеләү механизмы бертөрле.
Ата һәм ана затлар саны 1:1 чагыштырмасына тигез.
Р. ♀ХХ х ♂ХУ
G. Х Х, У
F. ХХ , ХУ
♀ ♂
Җенесне аталанган вакытта билгелиләр.

3.Нәселдәнлек билгесенең җенескә тоташып күчүе.
Билге өчен җаваплы геннар җенес хромосомаларында урнашкан булса алар нәселгә хромосома белән бергә күчә.
Х-хромосомада төрле билгеләрнең үсешен тәэмин итүче геннар урнашкан.
У-хромосомада билге өчен җаваплы геннар бик аз.У-хромосома белән күчә торган авырулар бары малайларга гына эләгә.Тиренең кабырчыклы булуы, бармакларның кушылып үсүе, колакның йонлы булуы У-хромосома белән күчә.

Гипоплазия.
Бу вакытта эмаль формалашып бетми. Бу авыру X-хромосомада урнашкан һәм рецессив ген белән бирелә. Күбрәк ата затларда күзәтелә.
Р. ♀ХАХа х ♂ ХаУ а- гипоплазия
G. ХА , Ха Ха ,У А- нормаль ген
F. ХАХа , ХА У, Ха Ха , Ха У

Дальтонизмның нәселгә күчүе.
D-нормаль ген
d-дальтонизм
Р. ♀ ХD Хd х ♂ ХDУ
G. ХD, Хd ХD , У
F. ХD ХD, ХDУ, ХD Хd , Хd У

Нормаль күрү һәм дальтонизм

Гемофилия

Гемофилия генының нәселгә күчүе.
Р. ♀ХHХh х ♂ ХHУ h- гемофилия
ХH , Хh ХH ,У H- нормаль ген
F. ХHХH , ХH У, ХH Хh , Хh У

Ата организмда алкогольне күп куллану нәтиҗәсендә мейозда җенес хромосомалары аерылу бозыла.Шуның нәтиҗәсендә нормаль булмаган җенес күзәнәге ясала.Аталанганда зиготаның хромосомалар җыелмасы бозыла.Балаларында нинди нәселдәнлек авырулары күзәтелер?
Р. ♀ 44+ ХХ х ♂44+ ХУ
G. (22+Х) (22+ХУ),(22)
F. 44+ХХУ ; 44+Х
Малайда 47 хромосома- Клайнфельтер синдромы.
Кызда 45 хромосома- Тернер синдромы.

Ныгыту.
Кара ана мәче белән җирән ата мәчене кушылдыргач аларның нәселе нинди булыр?
Р. ♀ХB ХB х ♂ ХbУ B- кара төс
ХB Хb ,У b- җирән төс
F. ХB Хb , ХB У
Ташбака төсендәге ана мәче һәм
кара ата мәче барлыкка килә.

Гетерозиготалы көрән ана дрозофиланы көрән ата дрозофила белән кушылдыргач аларның нәселе нинди булыр?
Р. ♀ХАХа х ♂ ХАУ А- көрән төс
ХА , Ха ХА ,У а- сары төс
ХАХА, ХА У, ХА Ха , Ха У
Ике көрән ана, бер көрән һәм
бер сары ата чебен барлыкка
килә.

Көмешсыман тавык белән алтынсыман әтәчне кушылдыргач аларның нәселе нинди булыр? Алтынсыман төс рецессив билге.
Р. ♀ХАУ х ♂ Ха Ха А-көмешсыман төс
ХА , У Ха а- алтынсыман төс
ХАХа, Ха У
Алтынсыман тавык белән
көмешсыман әтәч барлыкка килә.

Чәчнең иртә коелуы рецессив ген белән күчә һәм Х-хромосомада урнашкан.Ире авыру булган гаиләдә авыру малай туган.Ата-ананың һәм балаларының генотибын билгеләргә.
Р. ♀ХАХа х ♂ ХаУ А- нормаль ген
ХА , Ха Ха,У а- авыру ген
ХАХа, ХА У, ХаХа , Ха У

Беренче группа канлы хатын белән дүртенче группа канлы ирнең беренче группа канлы балалары туа.Гаилә аерылышса хатын иреннән алимент түләтә аламы?
Р. ♀Jo Jo х ♂JA JB
G. Jo JA , JB
F. JA Jo , JB Jo
Түләтә алмый.Чөнки
аларның андый балалары
туа алмый.