‫فارماکولوژی

مقدمات
اهداف آموزشی
تعریف فارماکولوژی
مسُولیت کاردان فوریت پزشکی دردارو درمانی پیش بیمارستانی چیست؟
اشکال دارویی
طبقه بندی داروها

کلیات و تعاریف
فارماکولوژی مطالعه تعامل مواد شیمیایی با سیستم های زنده(بررسی سرنوشت و اثرات داروها در بدن)
سم شناسی مطالعه آثارنامطلوب موادشیمیایی برروی سیستم های زنده
داروسازی علم تهیه و دستورات لازم در مورد مصرف داروها
داروموادی که در سطح شیمیایی بر روی سیستم های زنده اثر می کنند وموجب تغییر در عملکرد بیولوژیک می شوند
فارماکوگنوزی مطالعه منابع ومنشا داروهای طبیعی به ویژه منشا گیاهی
فارماکنتییک مطالعه اثرات دارو بر بدن مثل مکانیسم دارو؛تعامل با گیرنده و...
فارماکودینامیک مطالعه اثرات بدن بر دارو مثل جذب ؛توزیع ؛متابولیسم و حذف
فراهم زیستی قسمتی از یک دوزکه به صورت دست نخورده به جریان عمومی خون می رسد
فارماکوژنتیک مطالعه پاسخ های دارویی ناشی از تغییرات ژنتیکی فرد که اغلب منجر به پاسخ های ایدیوسنکرازی می شود.

مسُولیت کاردان فوریت پزشکی دردارو درمانی پیش بیمارستانی چیست؟
سختی کار در فوریتهای پزشکی اورژانس 115 یا همان اورژانس پیش بیمارستانی، به مراتب بیشتر از کار در مراکز درمانی و بیمارستانها می باشد. آمار بالای ضرب و جرح پرسنل فوریتهای پزشکی و وجود بیش از 50 شهید خدمت در طول 40 سال در شغل فوریتهای پزشکی پیش از بحران کرونا و کار در نوبت‌کاریهای غیرمتعارف، از کار افتادگی‌ها و آمار سکته‌ها و فوتی‌های غیرمعمول، گواهی بر این مدعی است که کارشناسان، کاردان‌ها و تکنسین‌های بالینی فوریتهای پزشکی به خصوص در شرایط نامطلوب روحی و روانی قرار دارند.

طبقه بندی داروها
الف)بر اساس منشأ:
ترکیبات طبیعی (جالینوسی): فراورده های خام تهیه شده از منابع گیاهی و حیوانی مانند گیاه دیجیتالیس
ترکیبات طبیعی خالص:استخراج و خالص سازی از منابع طبیعی مانند آتروپین ,مورفین و پنی سیلین)
ترکیبات نیمه سنتتیک:ایجاد تغییرات شیمیایی در ترکیبات خالص به دست آمده از منابع طبیعی(استیلاسیون مورفین و ایجاد هرویین)
ترکیبات سنتتیک :کاملا شیمیایی و ساخت توسط انسان
ترکیبات بیولوژیک :استفاده از روشهای نوترکیب
ب)بر اساس مصرف: مثلا داروهای موثر بر سیستم عصبی,سیستم قلب و عروق و...

اشکال دارویی
گرانول‌ها:
گرانول‌ها از بهم چسبیده شدن ذرات پودرها به وجود می‌آیند. از مزایای آنها پایداری بیشتر و حلالیت راحت‌تر است. اگرچه در این شکل دارویی نیز طعم دارو کاملاً حس می‌شود.
کپسول‌ها:
کپسولها پوسته‌های ساخته شده از ژلاتین هستند که ماده دارویی را می‌توان در آنها جای داد. عموماً در مقایسه با قرصها ماده موثره بیشتری را می‌توان در کپسولها جای داد.
قرص‌ها:
قرصها اشکال دارویی جامد هستند که از فشرده شدن گردها و گرانولها به وجود می‌آیند

اشکال دارویی
شربت‌ها:
شربتها فرآورده‌هایی مایع تغلیظ شده حاوی شکر و یا مواد جانشین شونده آن می‌باشند. شربت‌ها از بهترین فرآورده‌های خوراکی بخصوص برای کودکان می‌باشند. در شربت‌ها مزه نامطبوع مواد دارویی به واسطه شیرینی شکر و همچنین چگالی زیاد مایع حس نمی‌شود. با‌انکه شکر پرمصرف‌ترین شیرین کننده در تهیه شربت می‌باشد، اما در مواردی از مواد شیرین کننده دیگری نظیر دکستروز، سوربیتول، گلیسیرین، ساخارین وهیدروکسی اتیل سلولز نیز استفاده می‌شود. علاوه بر شکر سه ماده اول پس از ورود به بدن در نهایت به گلوکز تیدیل می‌شوند (مواد Glucogenic) در حالیکه دو ماده آخر چنین خاصیتی را ندارند. (Non Glucogenic).
استفاده از شربتهای حاوی مواد Glucogenic برای افراد مبتلا به دیابت مناسب نیست.
مانند شربت مولتی‌ویتامین.
سوسپانسیون‌ها:
سوسپانسیونها از مخلوطهای ناهمگن مایع می‌باشند که در آنها یک ماده جامد نامحلول، در آب پراکنده شده است.
سوسپانسیونها گاه آماده هستند و گاه در هنگام مصرف فرآورده تهیه می‌شوند. علل تهیه مواد به صورت سوسپانسیون عبارتست از:
•مزه نامطلوب یک ماده در حالت نامحلول بسیار ناچیز است .
•بعضی مواد در حالت محلول ناپایدار هستند اما در حالت سوسپانسیون پایدار هستند.

اشکال دارویی
) Plastersمشمع ها): مواد چسبنده ی نیمه جامدی می باشند و برای استعمال خارجی روی بدن به کار می روند و موجب تماس طولانی مدت دارو با موضع می شوند.
Irrigation solution محلول شستشو وضدعفونی شبیه محلول تزریقی هستند. اما داخل ورید تزریق نمی شوند. از این محلولها برای شستشوی زخم و....استفاده می شود.
Ovulesاوول: اشکال دارویی نرم یا جامد بیضی شکل هستند که به وسیله ی قرار دادن در واژن استعمال می شوند و بیشتر جهت اثرات موضعی به کار می روند.
Vaginal tabletsقرص های واژینال. عمدتا توسط ابزاری داخل واژن قرار داده می شود که به این ترتیب امکان آلودگی کم میگردد. ساخت این قرصها ساده تر و ترکیب آنها پایدارتر از شیافهای واژینال است.

اشکال دارویی
)قطره هاي گوشي Ear Drops)
قطره هاي گوشي، محلول ها، امولسيون ها و يا سوسپانسيون هاي دارويي مي باشند كه توسط قطره چكان در گوش چكانيده مي شوند.
Elixirs
انما Enemas))
انما، محلول ها، سوسپانسيون ها و يا امولسيون هايي هستند كه از طريق مقعد تجويز مي‌شوند.
قطره هاي چشمي Eye Drops))
قطره هاي چشمي شامل سوسپانسيون ها يا محلول هاي استريل از يك يا چند دارو مي باشند كه در فضاي ملتحمه چكانيده مي شوند. اين فرآورده ها ممكن است به صورت تك دوز يا چند دوزي بسته بندي شوند. (Single /multiple)

اشکال دارویی
غرغره ها Gargles))
غرغره ها محلول هايي آبي هستند كه به منظور پيشگيري يا درمان عفونت هاي گلو استفاده مي شوند. اين فرآورده ها معمولا به صورت فرم هاي غليظ تهيه و عرضه مي گردند. بنابراين بايد قبل از استفاده توسط آب گرم رقيق شوند.
ژل ها Gels))
ژل ها محصولات نيمه جامد، غير روغني و شفافي هستند كه اساسا استفاده خارجي دارند. عامل ژله كننده ممكن است ژلاتين، كربوهيدرات (مثل نشاسته، تراگاكانت، سديم آلژينات) و يا يك مشتق سلولزي باشد. ژل هايي كه براي زخم هاي باز و بزرگ بكار مي روند بايد استريل باشند.
فرآورده هاي تزريقي Parenteral Preparations
اينها اشكال دارويي استريل هستند كه حاوي يك يا تعداد بيشتري دارو بوده و براي تجويز تزريقي طراحي شده اند. فرآورده هاي تزريقي محلول ها، سوسپانسيون ها يا امولسيون هاي استريل در حامل مناسب آبي يا غير آبي مي باشند و معمولا وابسته به راه تجويز طبقه بندي مي‌شوند.

اشکال دارویی
Implant
ديسك ها يا سيلندرهاي استريل مي باشند كه توسط جراحي وارد بافت هاي بدن مي شوند و براي رهاسازي يك يا تعداد بيشتري دارو در طي مدت زمان طولاني طراحي
لينكتوس ها
محصولات مايع و ويسكوز خوراكي هستند كه معمولا براي تسكين سرفه تجويز مي شوند.
اين فرآورده ها معمولا حاوي نسبت بالايي از شربت و گليسرول مي باشند كه اثر بهبود دهنده (demulcent) روي غشاء گلو دارد. حجم دوز معمول كم (حدودا 5ml) است و به منظور طولاني كردن اثر بهبوددهنده فرآورده، بايد از رقيق كردن آن خودداري كرد.
Linements
لينمانها فرآورده هاي مايع، نيمه مايع و گاها نيمه جامدي هستند كه بر روي پوست كاربرد دارند. لينمانها ممكن است محلول هاي الكلي، روغني يا امولسيون باشند. انواع ضد التهابو تحريك كننده (Stimulating) روي پوست ماساژ داده مي شوند در حالي كه برخي انواع ديگر توسط يك پانسمان گرم يا يك برس استفاده مي گردد. مثال نوع دوم شامل انواع بي حسي و Smoothing مي باشد. لينمانها را نبايد روي پوست آسيب ديده به كار برد.
Lotions
لوسيون ها فرآورده هاي مايعي هستند كه كاربرد خارجي دارند و استفاده از اين فرآورده ها نياز به مالش دادن ندارد. اين محصولات يا به صورت آهسته روي پوست ماليده مي شوند (dabbed) يا اينكه با يك پانسمان مناسب روي پوست قرار مي گيرند. به منظور كاهش تبخير، اين پانسمان توسط پوشش ضد آب پوشيده مي شود.

اشکال دارویی
پمادها (Ointments)
پمادها فرآورده هاي چرب و نيمه جامدي هستند كه بر روي پوست، موكوس ركتوم يا بيني استفاده مي شوند. پايه پمادها معمولا غيرآبكي و غيرقابل اختلاط با ترشحات پوست مي باشد. پمادها مي توانند به عنوان نرم كننده به كار روند يا اينكه حاوي داروهاي محلول يا سوسپانسيون شده در پايه خود باشند. پمادهايي كه براي زخم هاي بزرگ و باز بكار مي روند بايد استريل باشند.
امولسيون هاي خوراكي Oral emulsions))
عبارت "امولسيون خوراكي" به عنوان يك شكل دارويي را مي توان به اين صورت تعريف كرد: توزيعي از قطره هاي ريز يك مايع روغني در يك فاز آبي كه تشكيل يك فاز پيوسته بدهند. داروها مي توانند در هر يك از فازها حل شوند يا اينكه در امولسيون پراكنده گردند.
مايعات خوراكي(Oral liquids)
مايعات خوراكي فرآورده هاي هموژني هستند كه حاوي يك يا تعداد بيشتري ماده موثره به صورت محلول يا سوسپانسيون شده در حامل مناسب مي باشند. الگزيرها، لينكتوس ها، ميكسچرها، قطره هاي خوراكي، امولسيون هاي خوراكي، محلول ها و سوسپانسيون هاي خوراكي در دسته كلي محلول هاي خوراكي قرار مي گيرند.

اشکال دارویی
خميرها Pastes
خميرها فرآورده هاي نيمه جامدي مي باشند كه كاربرد خارجي دارند. تفاوت خميرها با پمادها يا ژل ها در اين است كه خميرها حاوي درصد بالايي از پودر ريز دارويي مي باشند. پايه خميرها ممكن است غير آبكي (پارافين مايع يا نرم (Soft) ) يا محلول در آب (گليسرول يا يك موسيلاژ) باشد. قوام خميرها، استفاده از آنها را به عنوان پوشش محافظ مناسب مي سازد. خميرهايي كه روي زخم هاي بزرگ و باز استفاده مي شوند بايد استريل باشند.
Sprays محلولهای آبی یا روغنی که به صورت قطره های بسیار کوچک در می آیند وبه صورت موضعی، بینی و دهانی مصرف می شوند.
شیاف ها: اشکال دارویی جامدی می باشند که توسط وارد کردن دارو در حفرات بدن (عموما مقعد و واژن) مورد استفاده قرار میگیرند.
آمپول: طروف شیشه ای می باشند که برای نگهداری ازداروی استریل و تجویز از راه تزریقی تهیه می شوند ووقتی که باز می شوند نمی توان دوباره آنها را همانند پیش از باز کردن با اطمینان به استریل ماندن، نگهداری کرد. سر آمپول به وسیله ی ذوب تحت شرایط آسپتیک بسته می شود.

نام های دارویی
نام شیمیایی: ساختمان شیمیایی دارو را توضیح می دهد.
نام ژنریک: نام غیر اختصاصی هم گفته می شود و کماکان مثل نام ژنریک خصوصیات شیمیایی دارو را منعکس می کند ولی در فرم کوتاه تر از اسم کامل شیمیایی.
نام تجاری: نامی است که تولید کننده برای فروش دارو از آن استفاده می کند.

طبقه بندی داروها از نظرعارضه روی جنین
گروهA مطالعات کافی در زنان حامله خطری را برای جنین برای سه ماهه اول حاملگی نشان نداده است و شواهدی از خطر در مورد مصرف دارو در بقیه دوران حاملگی در دسترس نیست.
گروه B مطالعات در حیوانات خطری را برای جنین نشان نداده است ولی مطالعات کافی در زنان حامله در دسترس نیست.یا اینکه در حیوانات بیانگر ایجاد عارضه جانبی در جنین بوده است ولی مطالعات کافی در زنان حامله خطری را برای جنین در سه ماهه اول حاملگی نشان نداده است وشواهدی از خطر در مورد مصرف دارو در بقیه دوران حاملگی وجود ندارد.
گروه C مطالعات در حیوانات نشان داده است که این دارو اثرات جانبی دارد ولی مطالعات کافی برای انسان در دسترس نیست.یا اینکه هیچ گونه مطالعه ای در حیوانات و یا مطالعه کافی در انسان وجود ندارد.

طبقه بندی داروها از نظرعارضه روی جنین
گروه D شواهدی مبنی بر وجود خطر برای جنین انسان وجود دارد ولی در بعضی از موارد منافع دارو ممکن است استفاده از آن را اجتناب ناپذیر نماید و درمقابل منافع دارو خطرات احتمالی دارو را باید پذیرفت.
گروه X مطالعات در حیوانات یا انسان بیانگر ایجاد ناهنجاری های جنینی بوده است.یا عوارض جانبی گزارش شده موید ایجاد خطر در جنین است. به دلیل این خطرات به طور واضح مصرف این داروها در دوران حاملگی ممنوع می باشد.
گروه NR طبقه بندی نشده است. این گروه بیشتر شامل داروهای خیلی جدید و بعضی از داروهای گیاهی و گیاهان دارویی و مکمل های دارویی می شود.

طبقه بندی (DEA) بر اساس موادکنترل کننده
در سال 1970 مسولین مرکز اجرایی و نظارت بر داروها در ایالت متحده آمریکا تصمیم گرفتند تا داروها را بر اساس میزان و پتانسیل سواستفاده از این داروها و وابستگی روحی و جسمی دارو در پنج گروه اصلی تقسیم کردند.
گروه اول: این مواد پتانسیل بالا برای سو استفاده دارند وبه عنوان دارو قابل استفاده نیستند.
گروه دوم :این داروها پتانسیل بالا برای سواستفاده با وابستگی فیزکی یا روانی شدید دارند این گروه صرفا با نسخه پزشک و امضا پزشک انجام می گیرد.در شرایط اورژانس تجویزشفاهی قابل قبول است ولی باید ظرف 3 روز تقاضای خودرا کتبی اعلام کند.
گروه سوم:وابستگی کمتر نسبت به گروه قبلی و دارای وابستگی متوسط و وابستگی روانی شدید دارد

طبقه بندی (DEA) بر اساس موادکنترل کننده
گروه چهارم: پتانسیل کمتر برای سو استفاده نسبت به گروه قبل دارند و واستگی فیزیکی یا روانی محدودی می گردد
گروه سوم وچهارم می تواند پزشک این داروها را طی 6 ماه تا 5 مرتبه تجویز بکند.
گروه پنجم: این گروه پتانسیل سو استفاده محدود دارند. این دسته نیازی به نسخه پزشک برای تجویز ندارد.