Витаминдер

Витаминдер
бұл тірі организмдерде ең маңызды биохимиялық және физиологиялық функцияларды орындайтын әр түрлі химиялық сипаттағы төмен молекулалы органикалық қосылыстар.
белсенді заттар болып табылады, олардың күнделікті қолданылуы бүкіл ағзаның жақсы үйлестірілген жұмысын анықтайды.

Ашылу тарихы
Дәрумен (латынша vіta – тіршілік және амин) туралы ілімнің негізін 1880 жылы орыс дәрігері Николай Лунин салды.
1911 жылы Касимир Функ күріш дәнінің қабығынан кейбір заттардың кристалдарын бөліп алуға қол жеткізді, оны аз мөлшерде ауру «авитаминоз» экспериментальды көгершіндердің тамағына қосу құстардың толық емделуіне әкелді. Алынған затпен жұмыс бір жыл бойы жалғасты. Функ осы затқа химиялық талдау жүргізіп, құрамында азоттың (амин тобы) бар екенін анықтады. Ғалым бұл затқа ВИТАМИН деп ат қойған!

Витаминдер - бұл адам ағзасында түзілмейтін тағамдық заттар, бірақ олар оның өсуі мен дамуына, метаболизмге, барлық физиологиялық процестердің орындалуына қажет: гормональды және иммундық жүйелерге, миға, жүрекке және бұлшықет жұмысы үшін барлық қан тамырлары. Тағамдар құрамында (немесе қоршаған ортада)дәрумендер саны айтарлықтай көп емес болғандытан, олар микронутриент болып табылады. Дәрумендер қатарына әдетте микроэлементтер мен алмастырылмайтын амин қышқылдары жатқызылмайды.
Витаминдердің метаболизмдегі рөлі мен орны.

Дәрумендердің көбісі коферменттер болып табылады. Дәрумендердің көпшілігі ферменттердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Ағзада үздіксіз жүріп жататын химиялық реакциялар, мысалы, ішкен тағамның, мал азығының ыдырап, қорытылуы, ферменттердің қызметіне байланысты. Тағамның құрамында дәрумен жеткіліксіз болса, адам әр түрлі ауруға шалдығады.

Дәрумендерді зерттейтін ілім витаминология деп аталады.

Витамин жетіспеушілігінің себептері
Авитаминоз - бұл организмде бір немесе басқа витаминнің толық болмауы кезінде дамитын ауру. Қазіргі уақытта витамин жетіспеушілігі әдетте болмайды, бірақ организмде витамин жетіспеушілігімен гиповитаминоз пайда болады.

Гиповитаминоз себептері
Монотонды және жеткіліксіз тамақтану.
Діни ораза кезінде тамақтану шектеуі .
Жүктілік, тамақтану, дененің өсуі кезінде витаминдерге қажеттіліктің жоғарылауы.

Гиповитаминоздың түрлері:
біріншілік гиповитаминоз азық қорымен ағзаға
белгілі бір витаминнің қажетті мөлшерге қарағанда аз түсуі
екіншілік гиповитаминоз түрлі жұқпалы аурулардың зардабынан кейін, сіңірілу үрдісінің бұзылуынан т.б пайда болады.

Витаминдер әр түрлі ферменттердің белсенді орталықтарында каталитикалық қызмет атқарады, сонымен қатар экзогенді прормондар мен гормондар ретінде гуморальдық реттеуге қатыса алады. Витаминдердің метаболизмдегі ерекше маңыздылығына қарамастан, олар ағза үшін энергия көзі емес (оларда калория жоқ), сонымен қатар олар тіндердің құрылымдық компоненттері емес.Тіндерде витаминдердің концентрациясы және оларға күнделікті қажеттілік шамалы, бірақ витаминдерді организмге жеткіліксіз қабылдаған кезде қауіпті патологиялық өзгерістер (аурулар) пайда болады, мысалы, цинга мен пеллагра.
Негізгі ақпарат

Витаминдер
Майда еритін
Суда еритін
A D E K
C PP B
Майда еритін витаминдер ағзаға жиналады, ал олардың жиналатын орны-майлы тін және бауыр
Суда еритін витаминдер көп мөлшерде сақталмайды және артық мөлшерде несеппен шығарылады. Бұл суда еритін витаминдердің гиповитаминозының және майда еритін витаминдердің гипервитаминозының көбірек таралуын түсіндіреді

Соңғы кезде витаминдерді классификациялап үлкен 4 топқа бөлді:
алифматикалық витаминдер қатары /аскорбин қышқылы
алициклды витаминдер қатары
ароматикалық витаминдер қатары
гетероциклді витаминдер қатары

А витамині
(тәуліктік мөлшері (0.5-2.5 мг))
Кездесетін тағам түрлері:
жұмыртқаның сарысы, сәбіз, балық майы, қаймақ, сүт, бауыр
Ағзадағы маңызы:
көруді жақсарту, фоторепарация (жарықты қабылдау) процесіне қатысады, теріні қалпына келтіру, шашты нығайту, жасушалардың регенерациясы.
Жетіспесе:
бұлыңғыр көру, түнгі соқырлық, тері проблемалары.
Артық мөлшерде:
Басы ауырады, бауырға уытты, шашы жұқарады, терісі қабыршақтанады.

D,D1,D2 витаминдері
тәуліктік мөлшері (2.5-10 мкг)
Өнімдер:
балық майы, қаймақ, бауыр, жұмыртқаның сарысы.
Артық мөлшері:
Гиперкальциемия, бүйректе, жүректе, қан тамырлары мен буындарда кальцийдің жиналуы.
Функция:
лимфа жасушаларының бөлінуі, сүйектерде кальций мен фосфордың ассимиляциясы, тістердің минералдануы.
Жетіспеушілік белгілері:
рахит, бұлшықет тонусының төмендеуі.

Витамин Е токоферол
Өнімдер:
өсімдік майы, авокадо, жаңғақтар, бидай ұрықтары, тәтті картоп.
Артық мөлшері белгіленбеген
Функциясы:
Антиоксидант А және С -мен бірге қанды жұқартады, иммундық жүйені нығайтады.
Жетіспеушілік белгілері:
Балалардағы қан құрамының бұзылуы, ерте босану, анемия, ісіну.

К витамині
Өнімдер: қырыққабаттың барлық түрлері, қызылша, ішек бактерияларының қатысуымен түзілген.
Қызметі: инфекцияның қанға енуіне жол бермейді, қанның ұю механизміне қатысады.
Артық дозалануы: сарғаю, анемия.
Жетіспеушілік белгілері: қан ұюының нашарлауы, бауырдың белсенділігі төмендеуі.

С витамині
Өнімдер:
Бұрыш, қырыққабат, құлпынай, киви, цитрус жемістері, қызанақ, қауын, бауыр.
Функция:
№1 антиоксидант, ісікке қарсы, коллагеннің түзілуіне қатысады, иммундық жүйені нығайтады, темірдің сіңуіне көмектеседі.
Артық дозалануы: оксалат бүйрек тастары.
Жетіспеушілік белгілері:
Анемия, иммунитеттің бұзылуы, жараның нашар емделуі, қышыма, шаршау, ішкі ағзалардың қан кетуі.