Жөтел (Ұстама тәрізді жөтел кезіндегі ауруханаға дейінгі шұғыл және жедел көмек көрсету )

Жөтел – тыныс алу жүйесі ауруларының ең жиі кездесетін белгілерінің бірі. Жөтел өкпе қабынуы, туберкулез, тыныс жолының (көмекей, кеңірдек, т. б.) қабынуы кезінде, сондай-ақ тыныс жолдарына шаң-тозаң, улы газ, темекі түтіні енгенде, суға шашалғанда, негізінен, тыныс органдарының ішкі қабатына орналасқан сезімтал жүйке талшықтарының тітіркенуінен болады. Жөтел кезінде тыныс жолдарына жиналған қақырық сыртқа шығады.

Жөтел – кең таралған респираторлы симптом, өмір құндылығын және аурулардың активтілігін бұзады. Евро- па елдерінде жөтелмен 20-48 жас аралығында халықтың 30%-ы зардап шегуде, бұған қарамастан жөтелдің таралуы әр жерде әртүрлі, жыл сайын ауыратындар саны өсуде және олардың 60-70%-ы әйел адамдар
3 аптаға созылған жөтелді қатты жөтел, ал 8 аптадан асса созылмалы жөтел деп айтады. Бұл жіктелу, жөтелдің созылу уақытына негізделіп: 3-8 аптаға созылған жөтел бұл дәрежелердың ешқайсысына жатпайды, жоғарғы тыныс алу мүшелерінің қатты жұқпасына (ЖМЖ) жөтел 3 аптадан артық болуы мүмкін емес, ал созылмалы жөтел қатты жөтелден басталады

Қатты жөтел қатты жұқпасына (ЖМЖ) жөтел нәтижесінде болады, бронхо-өкпе және жүрек-қантамырларының ауруы туындауы (пневмония, бронхиалды астманың асқынуы, тромбоэмболия, өкпе артериясы, созылмалы жүрек ауру- ларында және т.б.) Созылмалы тыныс алу мүшелерінің әр жерлерінде созылмалы жөтел дамиды, ЛОР – мүшелерде, жүрек – қантамырлары жүйесі, жүйке жүйесі, асқазан-ішек жолда- рында және т.б. Дәрі-дәрмектерді, оның ішінде әсіресе ангиотензинге айналдырушы ферменттермен байланысты ингибиторлар (ААФБИ-ИАПФ).

Жөтелдің пайда болу себептерінің диагностикасы
Созылмалы жөтелмен ауыратын адамдардың көпшілігі темекі шекпейді және бірінші тексерілуде (өкпенің рентгенограммасы, тыныс алу функциясы және т.б.) патологиялық өзгерістерге ұшырамайды. Созылмалы жөтелді диагностикалық анықтау өте қиын және аурудың клиникалық белгісі болмаса анықтау қиындық туғызады.

Негізгі себептер бірнеше сатыларға бөлінеді:
1) жөтелді туғызатын дәрі-дәрмектен бас тарту;
2) созылмалы жөтелдің жиі кездесетін себебі: созылма- лы ринит, гастро-эзофагеалды рефлюкс (ГЭР), бронхиалды астма;
3) зертханалы-қондырғыларсыз ауруларды сынамалы емдеу;
4) жөтелдің неврогенді мінездемесінің ерекшеліктері. Ауруды мұқият тексеруден өткізгеннен кейінде (түсініксіз немесе идиопатикалық жөтел) 20% жөтелдің себебі анықталмай қалады.

Жөтел терапиясы
Демек, ең алдымен жөтел терапия- сы жөтел шақырған ауруды емдеу оның себебi жоюында тұрады. Тысқары бұл, тыныс жолдарындағы қақырықтың жақсы жөтелуi және қабынуды кiшiрейтуi үшiн шамадан тыс шалдықтыратын жөтел немесе (МЦК-мукоцилирлық клиренс) кiрпiкшелi тазартудың стимуляциясының жанында жөтелге қарсы препараттары көмегiмен жөтелу рефлексін басуында болатын жөтелге ерекше емдеу болады.

Преноксдиазин жөтелге қарсы дәрi жоғарғы тыныс жолдары, өткiр және созылмалы бронхиттерде қолданады, бронхопневмония, тыныс демiкпесi, эмфиземаға және т.б.
Бронхоскопиямен және (атропинмен қатар) бронхографияның алдында қолданыла алады.
Препаратты күніне (1 таб.) 0, 1 г 3 4 ретi,
ауыр жағдайларда бойынша iшiнде ересектер – күніне 0, 2 г 3-4 ретi бойынша, жасына қарай балаларға – күніне (1/4 1/2 таб.) 0, 025 0, 05 г 3-4 ретi бойынша тағайындайды.
Ауыздың шырышты қабығы жансыздандырудан аман болу үшiн әбден шайнамай жұтады.

МЦК-ті өсiретiн құралдар бiрнеше жолдармен жұмыс iстейдi: 1) қолқалы былшырақтың фазасының Жидка секре- цияларына жағдай жасайды немесе секретолитики жанама түрдегi Гастро арқылы, немесе қақырық түсiретiн: брон- хтарды шырышты қабыққа тiкелей ықпалда немесе өсiмдiк препараттар, иодидтар, натридың хлориды, натридың бикарбонаты, натридың бензоаты;
2) муколитиктер муцин молекулаларының химия бай- ланыстарына әсер етедi: дорназа – Теин альфа, N Цис ацетилi; 3) мукореттеуiштер қолқалы құпияның құрам және көлемдерiн реттейдi: бромидтың ипратропиумы;
4) дәрі-дәрмектер аралас қасиеттермен (карбоцистеин, амброксол, бромгексин).

Вирустан кейiнгi жөтел (8 аптадан кем емес бiрақ 3 ап- тадан астам өткiр респиратор инфекциясынан кейiн):
1) антибиотиктер тиiмсiз жөтел бактери алық емес қоздырушылардан туындағандықтан (дәлелдердiң күшi анықталмаған);
2) бромидтың ипратропиумынан емдеудi бастау ұсынылады (шамалы күштiң дәлелдерi);
3) жөтел егер аурудың өмiр және қызметiн мағыналы бұзады және бромидты ипратропиумның емдеуi не- ткенмен созылады, ингаляция кортикостероидтарын тағайындауға ұсынылады (сарапшылардың пiкiріне негiзделген дәлелдер);

3) жөтел егер аурудың өмiр және қызметiн мағыналы бұзады және бромидты ипратропиумның емдеуi не- ткенмен созылады, ингаляция кортикостероидтарын тағайындауға ұсынылады (сарапшылардың пiкiріне негiзделген дәлелдер);
4) ауыр тырысу тәрiздi жөтел жағдайларындағы 30-40 мг/тәул. тағайындауға болады, преднизолон жөтелдің басқа себептерi шығарылады (әлсiз дәлелдер); 5) басқа шаралардың тиiмсiздiктерiнiң жанында орталық әсердiң жөтелге қарсы препараттарының тағайындауы ұсынылады – кодеин, декстрометорфан (сарапшылардың пiкiріне негiзделген дәлелдер).

ГЭР фонындағы жөтел:
1) жөтелетін емделушiлерге және қайталануға қарсы терапиясы ГЭР биiк ықтималдықпен тiптi қайталану жоқ болғанда клиникалық әсер етулерi кеңес берген;
2) созылмалы жөтелдiң себебiн егер қайталануға қарсы терапиясының жақында курстерi жөтелдерге ықпал тигiзбесе ГЭР сол жағдайда толық қабыл алмамау керек сияқты;
3) қайталану жөтелiн емдеуге протон помпасының ин- гибиторларын қосады (кез келген мөлшерлеуде тәулігіне 2 реттен) эффектi түнiне ранитидинмен қатар 300 мг 2 ай iшiнде бола алады. Бұл препараттар тиiмсiздiктердiң жанында ал 1 айға метоклопрамид және домперидонның прокинетиктерiнiң комбинацияларымен алмастырады және эффект осы жағдайда болмайды, баклофен орталық мио- релаксанттарды тағайындайды.

Жөтел өткiр бронхитте:
өткiр бронхитте жөтел антибиотиктердiң тағайындауына көрсету болып табылмайды(дәлелдердiң күшi анықталмаған)
2) жөтел ысқырық сырылдармен қайталауында қоспағанда жеке жағдайлардың жөтелдi кiшiрейтуi үшiн әдетте белгiленбеу өткiр бронхитiнде көрсетілген(әлсiз дәлелдер);
3) жөтелді азайту үшiн ұзақ емес уақыт арасында жөтелге қарсы препараттар қолданыла алады.

Жөтел созылмалы бронхитте:
1) созылмалы бронхитi бар аурулардың тұрақты күйiнде жөтел қақырықтың көлемi азайтқаны бромиды ипратропиу- мы арқылы кiшiрейтуге болады;
2) созылмалы жөтелдiң кiшiрейтулерi үшiн қосымша эффекттерге мұқият бақылауда созылмалы бронхиттiң тұрақты ағымында теофиллиндарды пайдалануға болады, дегенмен жөтелге олардың ықпалы созылмалы бронхиттiң асқынуында зерттелмедi;
3) күрес үшiн белсендi препараттардың тиiмдiлiгiнiң дәлелдерi жөтелдің созылмалы бронхиттiң асқынуында шектелген. N-ацетилцистеин үшiн барлық муколитиктердiң арасында тек қана ұзақ қолдануды орындылық ауру ХОБЛ- дарда растаған, дегенмен мұндай тағайындауды түпкi мақсат – асқынуларды жиiлiктiң төмендетуi.

Жөтелге қарсы құрамалы дәрі-дәрмектер