Zasady tworzenia programów profilaktycznych. Profilaktyka chorób przewlekłych ZRZL1

ROLA PROFILAKTYKI I PROGRAMÓW ZDROWOTNYCH
Raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) – „Health at Glance: Europe 2016”3, opublikowany 23 listopada 2016 r. pokazuje, że rocznie 550 tys. mieszkańców Europy w wieku pro- dukcyjnym umiera z powodu chorób przewlekłych, a gospodarka UE traci w związku z tym blisko 1% PKB (115 mld euro).
W Polsce wskaźnik przedwczesnych zgonów na 100 tys. mieszkańców wynosi 305 (średnia dla UE to 201) i lokuje nasz kraj na 6 miejscu, wśród najwyższych wskaźników, w grupie 28 krajów.
Jednym z narzędzi poprawy sytuacji zdrowotnej społeczeństwa jest przede wszystkim promocja zdrowia, którą należy rozumieć jako proces obejmujący czynności prowadzące do zwiększenia osobistego oddziaływania na własne zdrowie i jego utrzymanie oraz odejście od często zbyt zmedykalizowanego systemu leczenia.
Prowadzenie zdrowego stylu życia wynika z warunków w jakich żyjemy, indywidualnych wzorców zachowania oraz cech charakteru. Zdrowy styl życia jest w dużej mierze efektem promocji wła-́ciwych zachowań, aktywności fizycznej, diety, ochrony środowiska
Promocja zdrowia nie jest tożsama z edukacją zdrowotną, której celem jest zmiana sposobu myślenia o zdrowiu oraz zwiększenie skuteczności kontroli nad nim; różni się też od profilaktyki zdrowotnej. Można ją realizować wśród osób zdrowych, zagrożonych chorobą, jak i chorych, równolegle do różnych faz profilaktyki.

profilaktyka zdrowotna to działania mające chronić człowieka przed potencjalnymi zagrożeniami zdrowia i ich szkodliwymi konsekwencjami. Może ona skutkować uniknięciem choroby, zahamowaniem progresji lub ograniczaniem jej skutków
Zwykle profilaktykę, prewencję i zapobieganie chorobom utożsamia się z promocją zdrowia, choć te pojęcia różnią się wyraźnie.
Koncepcja profilaktyki, od lat 60. XX wieku, powszechnie bazuje na podziale na trzy etapy działań: profilaktyce pierwotnej – która powinna zapobiegać powstaniu procesów chorobowych, profilaktyce wtórnej – polegającej na wczesnym wykrywaniu procesów/zmian chorobowych, zanim wystąpią objawy oraz trzeciorzędnej – ograniczającej skutki już rozwiniętej choroby.
W potocznym rozumieniu – zapobieganie chorobom obejmuje profilaktykę pierwotną i wtórną, a trzeciorzędna rozumiana jest jako leczenie.

Promocja zdrowia odnosi się do działań, których podstawą jest utrzymanie dobrego stanu zdrowia, zwiększenie rezerw i potencjału organizmu.
prewencja i profilaktyka dotyczą głównie choroby – jej uniknięcia, czy wczesnego wykrycia dającego gwarancje wyleczenia.
promocja zdrowia dotyczy całej populacji, a profilaktyka wyodrębnionych grup szczególnego ryzyka.
działania profilaktyczne obejmujące różne populacje prowadzone są w formie zaplanowanych programów zdrowotnych
„badania profilaktyczne” wykonywane w ramach profilaktyki pierwotnej i wtór- nej, w tym masowe badania przesiewowe, inaczej skriningowe (ang. screening), tak naprawdę są badaniami mającymi na celu wczesne wykrycie zmian/chorób, a nie działaniami mającymi im zapobiegać.
Badania przesiewowe należą do profilaktyki wtórnej i służą do wyłonienia osób, które mogą być chore.

Czynniki wpływające na zdrowie
Styl życia ma największy wpływ na zdrowie, a składają się na niego m.in. dieta/ sposób odżywiania, aktywność fizyczna, odporność na stres, stosowanie używek (środki psychoaktywne, nikotyna, alkohol), zachowania seksualne, regularna kontrola własnego stanu zdrowia
Środowisko fizyczne: czyste powietrze, woda, żywność, bezpieczne warunki pracy i nauki, czynniki ryzyka zdrowotnego i zawodowego, wpływ zanieczyszczenia środowiska.
Czynniki genetyczne
Opieka zdrowotna – organizacja i funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia, a tym dostępność do świadczeń i ich jakość. Opieka zdrowotna wpływa na stan zdrowia tylko w ok. 10% ale zwykle jest niezbędna
w przypadkach poważnych chorób.

Przeprowadzone badania i analizy potwierdzają, iż rzeczywisty wpływ medycyny na stan zdrowia społeczeństw nie ma kluczowego znaczenia. Wskazuje się, że systemy opieki zdrowotnej pochłaniają ok. 90% wszystkich nakładów na ochronę zdrowia, podczas gdy ich wpływ na redukcję umieralności wynosi zaledwie 10%. Tymczasem nakłady na edukacjeprozdrowotną i kształtowanie stylu życia sięgają tylko 1,5%, chociaż na spadek umieralności wpływają w 43%

Kontrolę działań w zakresie profilaktyki zdrowotnej, obejmującą lata 2012–2015, przeprowadzono w Ministerstwie Zdrowia, Centrali Narodowego Funduszu Zdrowia oraz w 25 podmiotach, w tym w jed- nostkach samorządu terytorialnego oraz u świadczeniodawców udzielających świadczeń, takich jak podstawowa opieka zdrowotna oraz realizujących świadczenia w ramach „Programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy”, „Programu wczesnego wykrywania raka piersi” oraz „Programu badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego”.

W badaniach kontrolnych skoncentrowano się na procesie planowania (programowania) działań profilaktycznych, w tym określenia wielkości środków finansowych, prowadzenia działań profilaktycznych oraz ich koordynacji z wybranymi podmiotami publicznymi, procesie

Mimo ewidentnego wpływu profilaktyki na stan zdrowia społeczeństwa, uważa się, że stosunkowo niewielki jest udział wydatków przeznaczanych ze środków pozostających w dyspozycji Ministra Zdrowia oraz Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia na działania z zakresu profilaktyki zdrowotnej. Niezmiennie aktualna pozostaje zasada: „Lepiej zapobiegać, niż leczyć”

1. W wypadku chorób zakaźnych, najskuteczniejszą znaną profilaktyką są szczepienia ochronne, kształtują odporność całej populacji, zapewniając ochronę również tym osobom, które nie mogły zostać za- szczepione. Dla większości chorób przyjmuje się, że odporność populacyjną osiąga się przy zaszczepieniu ok. 95% populacji.
2. Podobnie jest w wypadku leczenia stomatologicznego u dzieci i młodzieży. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) schorzenia jamy ustnej są na czwartym miejscu wśród schorzeń najbardziej kosztownych do leczenia. Promocja zdrowia w tej dziedzinie jest finansowo efektywną strategią, redukującą ciężar chorób i utrzymującą zdrowie i jakość życia. Wyniki Ogólnopolskiego Monitoringu Zdrowia Jamy Ustnej (2012) wskazują, że 86% sześciolatków, 80% dwunastolat- ków i 96% osiemnastolatków ma próchnicę, która przyczynia się do rozszerzenia całego ogniska zapalnego na sąsiednie tkanki, łącznie z tym, że bakterie dostają się do różnych narządów.

3. Kolejnym wyzwaniem dla systemu ochrony zdrowia i polityki państwa jest rosnąca zapadalność i umieralność z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego, która – jak wskazują prognozy epidemiologiczne ‒ będzie systematycznie rosnąć, między innymi ze względu na zanieczyszczenie środowiska naturalnego i nałóg palenia tytoniu.
Jednym z najczęściej występujących schorzeń związanych bezpośrednio z ekspozycją na dym tytoniowy jest POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc), z powodu której choruje w Polsce co dziesiąta osoba powyżej 30 roku życia.
Tymczasem wyniki przeprowadzonych przez NIK kontroli wskazują na niewystarczający dostęp do profilaktyki i wczesnego diagnozowania chorób układu oddechowego