نکات کلیدی روشهای محاسبه ضرایب و جداول

برای هر تحلیل‌گر اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای قبل از ورود به محاسبه ضرایب و جداول داده-ستانده تک منطقه‌ای لازم است که نکات زیر را مورد توجه قرار دهد:
نکته اول
هشت دهه پیش اولین مقاله لئونتیف تحت عنوان «روابط کمّی داده-ستانده» به چاپ رسید. این مقاله حداقل حاوی چهار پیام اساسی زیر بود:
احیای بیش از دو قرن و نیم تابلوی اقتصادی است که توسط یک پزشک فرانسوی به نام کنه در سال 1758 میلادی منتشر گردید.
یک
دو
سه
1

نکته دوم
ظهور پدیده‌های زیر در دهه 1950 میلادی
نکته سوم
دو دلیل اصلی ظهور اقتصاد منطقه‌ای:
دلیل اول- غفلت مکاتب اقتصادی (کلاسیکی و نئوکلاسیکی) از اقتصاد فضا (مکان) و بعد جغرافیای (والتر ایزارد)
دلیل دوم- بی‌مهری اقتصاد منطقه‌ای در دهه 1950 میلادی را رامش میسرا در دهه 1960 میلادی چنین توصیف می‌کند: «در دهه 1950 میلادی کانون توجه دیدگاه‌های اقتصادی به ویژه توسعه اقتصادی و مدل‌های کلان برنامه‌ریزی بیشتر در در سطح ملی معطوف بوده و بنابراین اقتصاد منطقه‌ای و تجزیه و تحلیل آن در ارتباط با فضا (مکان) و بعد جغرافیایی کمتر توجه می‌شده است.
2

نکته چهارم
نقطه عطف علم اقتصاد منطقه‌ای و برنامه‌ریزی منطقه‌ای در تبیین تعادل‌ها و عدم تعادل‌های فضایی به دهه 1960 میلادی بر می‌گردد و تاکنون هم ادامه دارد.
نکته پنجم
لئونتیف و ایزارد، بنیانگذاران اصلی جدول داده-ستانده منطقه‌ای در دهه 1950 به شمار می‌روند. اولی دو ‌‌منطقه‌ای و دومی چند منطقه‌ای
نکته ششم
در 66 سال گذشته جدول منطقه‌ای به اشکال زیر توسعه یافته:
تک منطقه‌ای
(Single Region)
دو منطقه‌ای
(Two Regions)
چندمنطقه‌ای ملی
( National Multi Regions)
چند منطقه‌ای بین‌المللی
(Inter national
Multi Regions)
مانند WIOD
3

نکته
هفتم
اهمیت واحد تحلیل منطقه (Unit of Regional Analysis)
اهمیت واحد تحلیل منطقه نقش بسزایی در محاسبه ضرایب و یا جدول منطقه‌ای دارد. منشأ این نوع واحد تحلیل در طبقه‌بندی مناطق دارد. به طور کلی در حیطه اقتصاد منطقه‌ای؛ مناطق را براساس تحول عملکرد ، ارتباط متقابل بین اجزای داخل منطقه و همچنین یکپارچگی فعالیت‌ها به سه دسته تقسیم می‌نمایند:
4

نکته
هشتم
در 66 سال گذشته، سه روش کلی محاسبه ضرایب و جدول منطقه‌ای وجود دارند.
روش اول- روش جزء به کل و یا روش از پایین به بالاست. مراد از «جزء» و یا «پایین» مناطق، استان‌ها و مراد از «کل» و یا «بالا» کل کشور است. این روش به طور کلی به روش آماری معروف است و کلیه آمار و اطلاعات از پایین جمع‌آوری و پردازش می شوند. تهیه این نوع جداول زمان‌بر و پرهزینه است و تاکنون در ایران تهیه نشده است. در تهیه این نوع جداول لازم است که سازگاری و هماهنگی خروجی‌های این نوع جداول با ارقام متناظر در سطح ملی مورد توجه قرار گیرد. به عنوان نمونه، احتمال زیادی وجود دارد که سرجمع GDP های مستخرج از این جداول با رقم متناظر کلان GDP ملی برابر نباشد.
چه باید کرد؟
5

سوال- چرا امروزه تهیه جدول آماری در سطح ملی در هر پنج سال یکبار توسط نهادهای بین‌المللی توصیه می‌شود؟
روش دوم- روش کل به جزء
در ادبیات روش مذکور دارای عناوین دیگری مانند:
-روش از بالا به پایین
-روش جمع کنترل
-روش غیرآماری
در این روش فرض می‌شود که کلیه داده‌ها در سطح ملی مانند «بایبل» هستند و نماینده برآیند داده‌های مناطق و یا استان‌های داخل کشور می‌باشند. مانند:
-GDP
- تولید در سطح بخش‌ها
- هزینه واسطه در سطح بخش‌ها
- ارزش‌افزوده در سطح بخش‌ها
-مصرف خانوارها
- مصرف دولت
- صادرات کالاها و خدمات
- واردات کالاها و خدمات
- اشتغال
- ماتریس ضرایب داده-ستانده در سطح ملی
حالا اگر حداقل آمارها مانند اشتغال، ستانده و یا ارزش‌افزوده بخش‌ها در سطح مناطق موجود باشند می‌توان ضرایب داده-ستانده و یا حتی جدول داده-ستانده منطقه‌ای را با انواع روش های غیر آماری محاسبه نمود.
6

روش سوم- روش همزمان از کل به جزء و جزء به کل، روش همزمان از بالا به پایین و از پایین به بالا ، روش مختلط و یا روش ترکیبی است . منطق به کارگیری روش مذکور، استفاده حداکثر آمارهای موجود در سطح منطقه و در صورت خلأ های آماری از آمارهای سطح ملی استفاده می گردد.
مرکز آمار ایران کدامیک از سه روش کلی فوق را مبنای محاسبه حساب‌های منطقه‌ای قرار می‌دهد؟
در آینده کدامیک از سه روش فوق مورد توجه بیشتر تحلیل‌گران اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای قرار خواهند گرفت؟
7

نکته
نهم
به لحاظ تاریخی، محاسبه ضرایب و جدول منطقه‌ای در 66 سال گذشته، حداقل چهار مرحله زیر را تجربه کرده است:
مرحله اول- ظهور تلاش‌های اولیه توسعه فکری و نظری روش محاسبه جدول منطقه‌ای که در دهه 1950 اتفاق افتاد.
نمونه‌های این تلاش‌ها عبارتند از:
✔طراحی تقریباً ایده‌آل مدل بین‌منطقه‌ای (Interregional) توسط ایزارد در سال 1951
✔معرفی روش و یا رویکرد تراز کالایی Commodity Balance (CB) و یا رویکرد عرضه و تقاضا Supply-Demand Pool (SDP) در محاسبه جدول منطقه‌ای (تک‌منطقه‌ای) و یا درون منطقه‌ای (Single or Intraregion) توسط ایزارد در سال 1953
✔تلاش‌های اولیه ایزارد بستر تحقیقات عملی را برای محاسبه جدول درون ملی (Intranational) که امروزه به مدل دو منطقه‌ای معروف است فراهم نمود.
8

لئونتیف برای اقتصاد آمریکا در سال 1953
چنری(Chenery) برای اقتصاد ایتالیا در سال 1953
و موزسMoses)) در سال 1957 برای اقتصاد آمریکا
✔این نوع جداول در اواخر دهه 1950 در تحلیل‌ها و سیاستگذاری‌های منطقه‌ای مورد استفاده قرار گرفت.
✔اثرات کاهش هزینه‌های دفاعی بعد از جنگ جهانی دوم و افزایش اشتغال توسط لئونتیف
✔اثرات توسعه یک صنعت کلیدی در یک منطقه توسط میلر در سال 1957 میلادی
مرحله دوم- که از دهه 1960 آغاز می‌گردد به تدوین روش آماری جداول منطقه‌ای معروف است که بیشتر در آمریکا متداول بوده است. امروزه بعضی از کشورهای جهان مانند چین، ژاپن، فنلاند، ایتالیا و حتی آرژانتین، روش آماری را مبنای تدوین جدول منطقه‌ای قرار می‌دهند. اما
9

تجربیات موجود نشان می‌دهند که کشورهای مختلف جهان به چند دلیل اصلی از تدوین این نوع جداول استقبال نمی‌کنند.
10

مرحله سوم- دلایل بالا موجب شد تا تحلیل‌گران اقتصاد منطقه‌ای به فکر روش‌های جایگزین مانند انواع روش‌های غیرآماری مانند روش کل به جزء یا روش از بالا به پایین و روش‌های ترکیبی و یا مختلط (همزمان کل به جزء و جزء به کل و یا همزمان از بالا به پایین و از پایین به بالا) بیفتند که از دهه 1970 آغاز و تاکنون نیز ادامه دارد.
مرحله چهارم- احیای روش‌های غیرآماری سهم مکانی، تراز کالایی و اعتبارسنجی ضرایب برآورد شده است که در سال‌های اخیر مورد توجه بیشتر پژوهشگران اقتصاد منطقه‌ای قرار گرفته است. نمونه‌هایی از آن عبارتند از:
✔اصلاح رویکرد سنتی تراز کالایی (CB) ایزارد به رویکرد CHARM (Cross-Hauling Adjusted Regionalization Method) روش تعدیل شده تجارت همزمان دو طرفه
✔اصلاح رویکرد FLQ به SFLQ
11

نکته
دهم
مقاله بسیار ارزنده و درخور توجه مور و پترسن (Moor and Petrersen) که در سال 1955 نوشتند و در Rev. of Eco. and Stat. منتشر شد. در این مقاله آنها برای اولیه بار تلاش نمودند تراز تجاری رویکرد CB ایزارد را تفسیر نمایند
رویکرد CB تراز تجاری (صادرات منهای واردات) در سطح بخش‌ها را به طور غیرمستقیم در نظر می‌گیرد. یعنی رویکرد مذکور نمی‌تواند ارقام صادرات و واردات بخش‌ها را به طور جداگانه محاسبه نماید و فقط تراز کالاها را از تفاضل بین عرضه کالا و تقاضای کالا در سطح یک منطقه در نظر می‌گیرد و سه حالت زیر اتفاق می‌افتد:
12

مور و پترسن سه حالت فوق در رویکرد CB را به صورت زیر تفسیر می‌کنند:
تراز کالایی مثبت برای کالای i ام یعنی صادرات آن کالا مثبت و واردات آن صفر است.
تراز کالایی منفی برای کالای i ام، یعنی واردات آن کالا مثبت و صادرات آن صفر است.
❖نکته بسیار بسیار مهم از تفسیر فوق این نوع روش‌ها،قابلیت سنجش صادرات و واردات همزمان مثبت را برای یک کالای مشخص ندارند. به عبارت دیگر مبادلات تجاری دو طرف (صادرات و واردات همزمان یک کالای همگن) خارج از حیطه رویکردهای CB و روش‌های سهم مکانی قرار می‌گیرد.
❖اخیراً (7 سال پیش) یک اقتصاددان آلمانی به نام «کروننبرگ» موفق شد این خلأ پژوهشی که حدود شش دهه تحلیل‌گران اقتصاد منطقه‌ای با آن مواجه بودند را با معرفی رویکرد CHARM برطرف نماید.
13

نکته
یازدهم
ضرایب تجاری و یا ضرایب خرید(Trading Coefficients or Purchase Coefficients)
محاسبه tij نقطه شروع به‌کارگیری انواع روش‌های سهم مکانی در برآورد ماتریس مذکور به اشکال مختلف در انواع روش‌های سهم مکانی زیر استفاده می‌شود.
روش سهم مکانی ساده SLQi
روش سهم مکانی ساده SLQj
روش سهم مکانی متقاطع CILQij
روش سهم مکانی متقاطع تعدیل شده ACLQij
روش سهم مکانی مبتنی بر مصرف خانوارها HCLQij
روش شبه لگاریتمی سهم مکانی LQij(RLQij)
روش شبه لگاریتمی سهم مکانی تعدیل شدهALQij(ARLQij)
روش فلگFLQij
روش تعمیم‌یافته فلگAFLQij
روش اصلاح شده فلگSFLQij
14

* ضرایب tij تعدیل‌کننده ماتریس ضرایب داده-ستانده ملی است و نماینده نسبت ضرایب منطقه‌ای به ملی است.
tij در رابطه فوق نشان می‌دهد که به ازای هر واحد ضرایب در سطوح ملی، سهم ضرایب منطقه‌ای (استانی) چقدر است.
به طوری‌که
15

دو نکته بسیار مهم در خصوص - با توجه به فضای اقتصاد ملی و منطقه‌ای، دامنه ضرایب به چهار دلیل اصلی می‌تواند حداقل صفر تا حداکثر واحد باشد.
16

چهار دلیل فوق، حداقل چهار سوأل اساسی زیر را پیش روی تحلیل‌گران منطقه‌ای قرار می‌دهد:
سوأل اول- آیا ضرایب منطقه‌ای همواره در دامنه صفر و واحد قرار می‌گیرند؟
پاسخ به سوأل فوق در قالب چهار حالت زیر:
1=0-1= میل به واردات منطقه
0=1-1= میل به واردات منطقه
7/0=3/0-1= میل به واردات منطقه
17

سوأل دوم- مراد از میل به واردات یک منطقه چیست؟
آیا مراد واردات یک منطقه از سایر مناطق است؟
آیا مراد واردات یک منطقه از سایر کشورها است؟
آیا مراد از واردات یک منطقه تلفیقی از واردات یک منطقه از سایر مناطق و از سایر کشورها؟
و یا اینکه مراد از واردات فقط واردات رقابتی است؟
18

سوأل سوم- آیا روش‌های سهم مکانی قابلیت سنجش صادرات را دارند؟
اگر جواب مثبت است کدامیک از صادرات زیر:
صادرات یک منطقه به سایر مناطق
صادرات یک منطقه به خارج از کشورها؟
و یا اینکه مراد از صادرات، تلفیقی از صادرات به سایر مناطق و به سایر کشورها؟
سوأل چهارم- تحت چه فرض و یا فروضی می‌توان روش‌های سهم مکان را در سنجش صادرات و واردات مورد استفاده قرار داد؟
سوأل پنجم- آیا فرض یکسان در نظر گرفتن تراز تجاری سطح ملی با مناطق کفایت می‌کند؟
یعنی:
تراز تجاری منفی در سطح مناطق=تراز تجاری منفی در سطح ملی
تراز تجاری مثبت در سطح مناطق= تراز تجاری مثبت در سطح ملی
19

7/0-=7/1-1= میل به واردات منطقه
20

21

22

نکته
دوازدهم
به لحاظ تاریخی نمودار زیر سیمای کلی روش‌های محاسبه جداول منطقه را تشکیل می‌دهند:
23

چند مشاهده کلی از نمودار 1
مشاهده اول- از دهه 1950 تاکنون، روش‌های سهم مکانی در چهار مرحله مشخص زیر متحول شده‌اند:
مرحله چهارم 2000 تاکنون: روش اصلاح شده فلگ توسط Kawaleski
24

مشاهده دوم: مناسب‌ترین راه شناخت توسعه روش‌های چهار مرحله‌ای سهم مکانی توجه ویژه به نحوه منظور کردن عوامل فضا (Spatial Factors) در هر یک از مراحل فوق است. واژه عوامل فضا در اواخر دهه 1970 میلادی و اوایل دهه 1980 میلادی وارد عرصه اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای شده است. با توجه به پیشرفت روش‌های سهم مکانی پنج نوع عوامل فضا وجود دارند:
توجه: این عوامل به آسانی کمّی‌پذیر نیستند.
25

مشاهده سوم: با توجه به چهار عامل فضا،
روش‌های متداول در دوره 1970-1950 عبارت است از:
SLQi از چهار عامل فقط دو عامل اندازه نسبی بخش عرضه‌کننده و اندازه نسبی منطقه.
SLQj از چهار عامل فقط دو عامل اندازه نسبی بخش تقاضاکننده و اندازه نسبی منطقه
CILQij از چهار عامل فقط دو عامل به طور همزمان؛ اندازه نسبی بخش عرضه‌کننده و اندازه نسبی بخش تقاضا کننده اندازه نسبی منطقه به طور اتوماتیک حذف می‌شود.
26

27

28

29

مشاهده پنجم- پاسخ به سوأل فوق، روش‌های سهم مکانی را وارد مرحله دوم می‌کند.
30

مشاهده ششم- تردید در روش سنتی راند
31

مولفه اول- این نوع بخش‌ها نسبت به بخش‌های دیگر بیشتر ماهیت بومی دارد و به عبارتی بیشتر در سطح منطقه متمرکز است.
32

مولفه سوم- انتظار می‌رود که ضرایب فزاینده تولید این نوع بخش‌ها در سطح منطقه بیشتر از سایر بخش‌های متناظر همان منطقه باشد.
33

اندازه نسبی بخش عرضه‌کننده
اندازه نسبی بخش تقاضاکننده
اندازه نسبی منطقه
اندازه نسبی بخش تخصصی منطقه
34

بررسی نکات فوق می‌تواند بستر پاسخ کلی به سوأل مطرح شده دوم را در خصوص حساسیت به اهمیت عوامل فضا، کارکردهای آنها و نحوه منظور کردن بیشتر آنها را در انواع روش‌های سهم مکانی در 65 سال گذشته فراهم نماید.
جواب کلی پاسخ به سوأل کلی زیر است
«ضرایب برآورد شده از روش‌های مختلف سهم مکانی تا چه حد به واقعیت نزدیک‌تر است؟
35

نکته
سیزدهم
در موازات مرحله چهارگانه انواع روش‌های سهم مکانی، روش‌های غیرآماری دیگری هم وجود دارد که به روش تراز کالایی (CB) معروف است.
مطابق نمودار، روش مذکور در بیش از شش دهه گذشته حداقل سه مرحله کلی زیر را تجدید کرده است :
مرحله اول- 2000-1950 میلادی که در این دوره، روش CB به روش و یا رویکرد سنتی و یا رویکرد کلاسیکی معروف است که توسط بنیانگذار «علم منطقه‌ای» در جهت برآورد نه ضرایب منطقه‌ای بلکه جدول داده-ستانده منطقه ای معرفی گردید.
این رویکرد دارای چند مؤلفه اساسی است:
مولفه اول- شاه بییت‌های روش مذکور عبارتند از: تراز کالایی، خالص صادرات، خالص واردات، کسری تجاری و یا مازاد تجاری در سطح بخش‌های یک منطقه
مولفه دوم- شاه‌بیت‌های فوق فقط از منظر تراز کالایی، یعنی فقط از منظر عرضه‌ کالا و تقاضای کالا، را مورد ارزیابی قرار می‌دهد نه از منظر صادرات و واردات کالاها در سطح منطقه. در نتیجه رویکرد مذکور قابلیت محاسبه صادرات، واردات و تراز تجاری منطقه را ندارد.
36

مؤلفه سوم- مور و پترسن (Moor and Petersen, 1955) روح جدیدی به رویکرد سنتی می‌دهند و آن، قاعده‌مندی تراز تجاری، صادرات و واردات است که قبلا مورد بررسی قرار گرفته اند .
رویکرد فقط قابلیت محاسبه صادرات خالص را فقط از منظر عرضه و تقاضای کالا در سطح منطقه دارد. مراد از عرضه، عرضه داخلی (ستانده) و مراد از تقاضا، تقاضای واسطه و تقاضای نهایی (مصرف خانوار، مصرف دولت و تشکیل سرمایه) است.
تراز تجاری کالای i ام می‌تواند سه حالت زیر را داشته باشد:
37

نکته بسیار بسیار مهم: قاعده‌مند کردن تراز تجاری در رویکرد CB یک نکته مهم را آشکار می‌کند و آن، صادرات و واردات همزمان یک کالا همگن توسط یک بخش امکان‌پذیر نیست و در واقع یک مسئله کلیدی و غیرقابل حل بین تحلیل‌گران اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای در ردوره 2009-1951 به شمار می‌رفت. یک تحلیل‌گر در اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای به نام کروننبرگ موفق شد با معرف CHARM (Cross-Hauling Adjusted Regionalization Method) و یا روش تعدیل شده تجارت دو طرفه منطقه‌ای این مسئله را در قرن بیست و یکم حل نماید.
مولفه چهارم- روش CB و تعدیل شده آن شاید تنها روشی باشد که علاوه بر برآورد ضرایب منطقه‌ای و به تبع آن ماتریس مبادلات واسطه‌ای بین بخشی منطقه‌ای، نیاز به برآورد و یا محاسبه تقاضای نهایی منطقه‌ای نیز دارد. بدون برآورد آنها امکان محاسبه تراز تجاری وجود ندارد.
به علت فقدان آمار و اطلاعات تقاضای نهایی و اجزای آن در سطوح مناطق و همچنین کاهش زمان، تحلیل‌گران اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای دو روش کلی زیر را پیشنهاد می‌کنند.
روش اول- نسبت ستانده هر بخش در سطح منطقه به ستانده متناظر آن در سطح ملی ضرب در تقاضای نهایی ملی
38

روش دوم- نسبت تقاضای نهایی هر بخش در سطح ملی به کل تقاضای نهایی در سطح ملی ضرب در کل تقاضای نهایی در سطح منطقه
دو سوال مهم
سوأل اول- با توجه به پایه‌های آماری موجود در سطوح ملی و منطقه‌ای در ایران، به نظر شما به‌کارگیری کدامیک از روش‌های فوق مناسب‌تر است؟
سوأل دوم- اعتبار آماری و یا خطاهای آماری کدامیک از روش‌ها کمتر است؟
نکته
چهاردهم
در اواخر دهه 1960 میلادی، رویکرد CB دوبار مورد تجدیدنظر قرار گرفته است. بار اول توسط کوکات در سال 1966 (Kokat, 1966) و بار دوم توسط اسکافر و چو (Scaffer and Chu, 1969). کلیه مراحل مبانی نظری این روش‌ها در مقاله ارزنده آنها آورده شده است. این نوع اصلاحات، روش سنتی CB را وارد مرحله دوم کرده است.
نکته
پانزدهم
احیای روش سنتی CB والتر ایزارد به شکل روش CHARM در قرن بیست و یکم توسط کروننبرگ و همکاران
مقالات کروننبرگ و همکارن در سال‌های 20098 میلادی به بعد حاوی حداقل چهار نوآوری زیر در ادبیات اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای است که روش CB را وارد مرحله سوم می‌کند.
39

نوآوری اول
نوآوری دوم
مراد از ماهیت واردات نوع واردات: رقابتی و غیررقابتی
واردات رقابتی و غیر رقابتی یک منطقه از سایر مناطق و یا از دنیای خارج
نکته بسیار بسیار مهم: در فرآیند محاسبه ضرایب و یا جدول منطقه‌ای همواره فرض می‌شود که تراز تجاری در سطح بخش‌ها و کل اقتصاد ملی با دنیای خارج ثابت است. در چارچوب این فرض، تفکیک واردات به واردات رقابتی و غیر رقابتی و نقش آنها در مبادلات تجاری یک منطقه بی‌معنی است.
40

«سوال مهم: اساساً نظام حسابداری بخشی در سطوح ملی و منطقه‌ای قابلیت تبیین واردات غیررقابتی را دارند؟ اگر جواب مثبت است جایگاه آن در این نوع جداول کجاست؟»
به علت اجتناب از پیچیدگی مسئله و سهولت فرآیند محاسبه فرض می‌شود تمامی واردات از نوع واردات رقابتی است.
نکته بسیار مهم: از میان سه روش کلی آماری، غیرآماری و نیمه آماری، فقط روش نیمه آماری GRIT (Generation of Regional IOT) نسبت به تفکیک واردات رقابتی و غیررقابتی حساسیت نشان می‌دهد.
41

نوآوری سوم
توجه: کلیه واردات در چهار نوع جدول زیر از نوع واردات رقابتی هستند:
جدول نوع اول- بر اساس نظام حسابداری کلان Y=C+I+G+X-M در سطح بخش‌ها به صورت زیر سازماندهی می‌گردند:
42

مؤلفه‌های اساسی:
مؤلفه اول- تراز عرضه و تقاضا در سطح بخش‌ها بر حسب ستانده و یا تولید داخلی است.
مؤلفه دوم- سرجمع ارزش‌افزوده و سرجمع تقاضای نهایی به ترتیب GDP روش درآمد و هزینه و در یک دوره حسابداری با هم برابر
مؤلفه سوم- مبادلات واسطه‌ای بین بخشی تقاضای نهایی و صادرات حاوی واردات واسطه‌ای، واردات مصرفی، واردات سرمایه‌ای و واردات برای صادرات (صادرات مجدد)
سوأل بسیار بسیار مهم: آیا صادرات مجدد را می‌توان جزء مبادلات تجاری همزمان و دوطرفه (Cross-Hauling) در روش CHARM قرار داد یا نه؟
مؤلفه چهارم- فقط و فقط در چارچوب این جدول می‌توان تابع تولید لئونتیف را محاسبه نمود. این تابع تولید دارای عناوین دیگری نیز هست.
ماتریس ضرایب تکنولوژی مستقل از سطح ملی و یا منطقه‌ای (Technical Coefficients)
ضرایب نهاده (Input Coefficients) مستقل از ملی و منطقه‌ای
ضرایب داده-ستانده (Input-Output Coefficients)
ضرایب فنی (Technical Coefficients)
43

مؤلفه پنجم- واردات در این نوع جداول به صورت یک بردار ستونی و با علامت منفی در ناحیه تقاضای نهایی جدول منظور می‌گردد. کروننبرگ این نوع نحوه منظور کردن واردات را واردات منظور شده غیرمستقیم می‌نامد که خارج از مبادلات جدول قرار می‌گیرد و واردات فرضاً کالای i ام است که توسط بخش i ام وارد می‌شود.
نکته دوم: دو تن از تحلیل‌گران به نام اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای؛ جنسن و هیوینگز (Jensen and Hewings) در سال 1986 میلادی در مقاله‌ای تحت عنوان «تحلیل‌های داده-ستانده منطقه‌ای، بین منطقه‌ای و چند منطقه‌ای»، مشاهده می‌کنند که نه فقط تحلیل‌گران اقتصاد داده-ستانده منطقه‌ای در بکارگیری واژه‌های فوق سردرگم هستند، بلکه همچنین تمایلی به بکارگیری یک واژه یکسان هم ندارند.
نکته اول- عبارت‌های نحوه منظور کردن و یا تخصیص واردات مستقیم و غیرمستقیم ابتدا توسط جنسن، ماندویل و کروناراتنه (Jensen, Mandeville and Karunaratne) در کتابی تحت عنوان «برنامه‌ریزی اقتصاد منطقه‌ای» که در سال 1979 میلادی انتشار یافته است معرفی شده‌اند.
دو نکته بسیار مهم
44

جدول نوع دوم- ملاک سازماندهی جدول نوع دوم نیز نظام حسابداری کلان است.
Y+M =C+I+G+X در نظام حسابداری بخشی به صورت زیر سازماندهی می‌شود.
مؤلفه‌های اساسی:
مؤلفه اول- تراز عرضه کل و تقاضای کل؛ مراد از عرضه کل، عرضه داخلی (ستانده و یا تولید)؛ مراد از تقاضای کل؛ تقاضای واسطه و نهایی.
مؤلفه دوم- سرجمع ارزش‌افزوده و سرجمع تقاضای نهایی برابری GDP روش هزینه و درآمد را به دست نمی دهد.
45

مؤلفه سوم- همانند مبادلات واسطه‌ای بین بخشی و تقاضای نهایی و صادرات حاوی واردات واسطه‌ای، واردات مصرفی، واردات سرمایه و واردات برای صادرات (صادرات مجدد)
مؤلفه چهارم- تابع تولید لئونتیف را بدست نمی‌دهد و ضرایب مستخرج از نوع جداول به ضرایب مستقیم عرضه و ضرایب فزاینده عرضه معروف است. ضرایب مستقیم عرضه و ضرایب فزاینده عرضه همواره کمتر از ارقام متناظر در جدول نوع اول است.چرا؟
مؤلفه پنجم- به علت حسابداری مضاعف واردات، این نوع جداول مبنای الگوسازی قرار نمی‌گیرند. اخیراً این نوع جداول در تحلیل‌های محیط‌زیستی منطقه‌ای کاربردهای زیادی دارند.
مؤلفه ششم- واردات در این نوع جداول به صورت بردار سطری و با علامت مثبت بعد از بردار عرضه داخلی (تولید و یا ستانده) قرار می‌گیرد. نحوه منظور کردن آن غیرمستقیم است که خارج از مبادلات جدول قرار می‌گیرد. به لحاظ مفهومی، واردات در این نوع جداول با واردات جدول نوع اول متفاوت است، یعنی انواع وارداتی است که توسط بخش تقاضاکننده مصرف می‌شود.
به عنوان نمونه در جدول نوع اول، واردات کالای i ام توسط بخش i ام وارد می‌شود حال آنکه در جدول نوع دوم، واردات کالای j ام توسط بخش j ام مصرف می‌شود.
46

جدول نوع سوم- ساختار کلی جدول نوع سوم به صورت زیر است.
مؤلفه‌های اساسی
مؤلفه اول- این جدول یک جدول استاندارد و متعارف نیست. مراد از جدول استاندارد و متعارف این است که در چارچوب توصیه گزارش‌های بین‌المللی مانند ESA و یا SNA قرار نمی‌گیرد.
مؤلفه دوم- در این نوع جداول فرض می شود که فقط فعالیت‌های اقتصادی (بخش‌های اقتصادی) در فرآیند تولید خود از واردات استفاده می‌کنند و تمامی مبادلات در تقاضای نهایی منشأ داخلی دارند.
47

مؤلفه سوم- در این نوع جداول فرض می‌شود که تمامی واردات، واردات واسطه‌ای هستند به طوری که سرجمع آن بایستی برابر با کل واردات کشور باشد.
مؤلفه چهارم- واردات به صورت یک بردار سطری و با علامت مثبت در ناحیه ارزش‌افزوده قرار می‌گیرد بنابراین در مقایسه با جداول نوع اول و دوم، نحوه منظور کردن واردات مستقیم است و همانند اجزای ارزش‌افزوده (نیروی کار و سرمایه) جزء عوامل تولید به شمار می‌رود.
مؤلفه پنجم- همانند جدول نوع دوم، سرجمع تقاضای نهایی و سرجمع ارزش‌افزوده برابری GDP روش هزینه و درآمد را تضمین نمی‌کند.
مؤلفه ششم- آشنایی با روش‌های تفکیک واردات و مبنا قرار دادن جداول نوع اول، می‌توان جدول نوع سوم را محاسبه کرد.
مؤلفه هفتم- تراز این جدول همانند جدول نوع اول است.
مولفه هشتم- اینکه ضرایب مستقیم مستخرج از این نوع جداول دارای پایه نظری مستحکم تابع تولید لئونتیف را دارد و یا نه موضوعی است که بین تحلیل‌گران اقتصاد داده-ستانده سردرگمی وجود دارد.
48

جدول نوع چهارم- ساختار کلی جدول نوع چهارم به صورت زیر است.
مؤلفه‌های اساسی
مؤلفه اول- یک جدول استاندارد و متعارف است که توسط نهادهای بین‌المللی برای کشورهای عضو توصیه می‌شود.
مؤلفه دوم- در مقایسه با فروض حاکم واردات در جدول نوع سوم، ساختار این جدول به واقعیت نزدیکتر است. علت این است که جدول مذکور فروض جدل پیشین را اصلاح می‌کند.
49

مؤلفه سوم- واردات در جدول مذکور همانند آمارهای کلان واردات در سطح ملی، واردات در این نوع جداول به سه قسمت واردات واسطه‌ای، واردات مصرفی و واردات سرمایه‌ای تقسیم می‌شود.
مؤلفه چهارم- فقط واردات واسطه در ناحیه ارزش‌افزوده منظور می‌گردد و در واقع همانند نیروی کار و سرمایه، جزء عوامل تولیدی است و بدین ترتیب می‌تواند ارزش‌افزوده و اشتغال ایجاد نمایند.
مؤلفه پنجم- همانند جدول نوع سوم، نحوه منظور کردن واردات مستقیم است. یعنی به طور مستقیم در مبادلات جدول تخصیص داده می‌شود.
مؤلفه ششم- سرجمع تقاضای نهایی و ارزش‌افزوده GDP روش هزینه و درآمد را به دست نمی‌دهد.
مؤلفه هفتم- همانند جداول نوع اول و سوم، تراز جدول (عرضه و تقاضا) بر حسب تولید و یا ستانده است.
مؤلفه هشتم- به علت فقدان آمار و اطلاعات، تعداد معدودی از کشورهای جهان این نوع جداول را تدوین می‌کنند.
50

در ایران علی‌رغم نیم قرن تجربه تدوین جدول توسط چندین نهاد، فقط جداول زیر ساختار جداول نوع چهارم را دارند:
نکته مهم:
همانند جدول نوع سوم، با آشنایی روش‌های تفکیک واردات و مبنا قراردادن جدول نوع اول می‌توان جدول نوع چهارم را محاسبه نمود.
پیشنهاد: توصیه می‌شود که یک کارگاه آموزشی مستقل در خصوص مبانی نظری و عملی روش‌های تفکیک واردات برگزار گردد.
51

نوآوری چهارم
نکته
شانزدهم
سوال بسیار مهم
با توجه به دو روش غیراماری در شکل 1، مانند انواع روش‌های سهم مکانی و انواع روش‌های نمودار1 ، به‌کارگیری کدامیک از چهار جدول فوق مناسب‌تر است؟
در پاسخ به سوأل مطرح شده، دو مشاهده کلی:
مشاهده اول - برای روش‌های سهم مکانی از جداولی استفاده کردند که:
یک- واردات به طور مستقیم منظور شده باشد، مانند جدول نوع سوم و چهارم
دو- به کارگیری جدول نوع چهارم نسبت به جدول نوع سوم مناسب‌تر است.
مشاهده دوم - ولی برای روش CB از جداولی استفاده کردند که:
یک- واردات به طور غیرمستقیم منظور شده باشد مانند جداول نوع اول و نوع دوم
دو- به کارگیری جداول نوع دوم نسبت به جدول نوع اول مناسب‌تر است.
52

53

نکته بسیار مهم
- تفاوت اصلی بین دو دلیل مبنا قرار دادن ماتریس ضرایب است.
در اولی ماتریس ضرایب فنی مستقیم داخلی (Direct Domestic Technical Coefficient Matrix) و یا تکنولوژی بومی (Home Technology) مبنای محاسبه منطقه‌ای کردن در روش‌های سهم مکانی قرار می گیرد حال آنکه در دومی، ماتریس ضرایب تکنولوژی ملی مبنای محاسبه منطقه‌ای کردن در روش‌های CB قرار می‌گیرد.
نکته
هفدهم
روش‌های مختلط، ترکیبی و یا روش‌های همزمان از بالا به پایین و از پایین به بالا و یا روش‌های همزمان کل به جزء و جزء به کل و یا حتی روش های نیمه آماری
روش‌های RAS و RAS تعدیل شده و روش GRIT (Generation of Regional I-O Table) در این گروه قرار می‌گیرند و حاوی سه مؤلفه اساسی زیر هستند که آنها را با روش‌های غیرآماری متمایز می‌کند.
مؤلفه اول- هر دو روش، قابلیت محاسبه جداول منطقه‌ای را دارند
مؤلفه دوم- به‌کارگیری آمارهای برتر، اضافی و یا برونزا در هر دو روش بیانگر روش همزمان از بالا به پایین و از پایین به بالا و یا روش همزمان از کل به جزء و از جزء به کل است. از این حیث دو روش مذکور کاملاً سازگاری و هماهنگی با روش‌های حساب‌های منطقه‌ای ایران را همه دارند.
54

مؤلفه سوم- مؤلفه‌های ویژه GRIT ، RAS و RAS تعدیل شده
فرآیند محاسبه جدول منطقه‌ای در روش GRIT حاوی پنج فاز است و هر فاز تشکیل دهنده چندگام و در مجموع پانزده گام دارد. به کارگیری روش سهم مکانی و جدول نوع هارم و تفکیک واردات به واردات رقابتی و غیررقابتی از مؤلفه‌های ویژه GRIT به شمار می‌روند.
RAS و RAS تعدیل شده یک روش روال تکراری تعدیل همزمان سطرها و ستون‌های یک جدول است و چندین مرحله دارد. در سطح ملی برای به‌هنگام سازی جدول استفاده می‌شود که در آن، ابعاد زمان اهمیت دارد، حال آنکه در منطقه‌ای ابعاد فضا بایستی مورد توجه قرار گیرد.
دو نکته مهم
نکته اول- برگزاری دو کارگاه آموزشی در خصوص مبانی نظری و عملی کارکردهای RAS و RAS تعدیل شده.
کارگاه اول- مقدمه‌ای بر روش‌های RAS و RAS تعدیل شده با تأکید بر ابعاد زمان و فضا؛ تجربه جهان و ایران.
کارگاه دوم- مبانی نظری و عملی روش‌های RAS و RAS تعدیل شده در سطوح ملی و منطقه‌ای
55

نکته دوم- پنج فاز کلی روش GRIT عبارتند از:
فاز اول- تهیه جدول ملی با توجه به چهار نوع جداول:
به عنوان نمونه، اگر هدف محاسبه جدول منطقه‌ای در سال 1393 باشد قبل از همه نیاز به یک جدول ملی در سال 1393 است که وجود ندارد.
راه‌حل: به هنگام سازی جدول موجود پیشین و تعدیل قیمت است.
فاز دوم- تعدیل واردات منطقه‌ای
در این فاز دلیل و دلایل نیاز به تعدیل واردات منطقه‌ای با توجه به تفاوت بین ضرایب تجاری ملی و منطقه‌ای مطرح می‌شوند. نکته بسیار مهم در این فاز، تفکیک واردات رقابتی و غیررقابتی و اهمیت آن در سطوح ملی و مطنقه‌ای است.
فاز سوم- سازماندهی بخش‌های منطقه‌ای متناسب با ساختار اقتصاد منطقه‌ای. موضوع اهمیت تجمیع‌سازی و تفکیک‌سازی در این فاز برجسته می‌گردد.
فاز چهارم- استخراج اولیه مبادلات جداول شامل مبادلات واسطه‌ای بین بخشی و مبادلات تقاضای نهایی جهت سازگاری و هماهنگی جدول، روش RAS برجسته می‌گردد.
56